آرامیس مشاور




گفت و گو با کیومرث فرح بخش، در تحلیل ویژگی های مثبت و منفی سربازی

روان شناسان و مشاوران به پادگان ها بروند
دکتر کیومرث فرح بخش، مدیرگروه مشاوره دانشگاه علامه طباطبایی است و به سبب موقعیت دانشگاهی اش ارتباط زیادی با جوانان دارد. نظرات ویژه او درباره سربازی عمدتاً مثبت و در حمایت از آن است، اما معتقد است که باید در تمامی پادگان ها و مراکز به کارگیری سربازان، مشاوران و کارشناسان روان شناسی حضور داشته باشند تا هم به سربازان مشاوره دهند و هم دیدگاه های خود را به فرماندهان منتقل کنند. فرح بخش همچنین تاکید می کند که نباید از یکسری آسیب ها در حوزه سربازی نیز غافل شد و باید مسئولان به فکر شناخت آسیب ها و درمان انها باشند.

چقدر با این جمله عامیانه که گفته می شود «سربازی آدم را مرد می کند » موافق هستید؟
به طور کلی سربازی یک دوره ای است که در نظام های اجتماعی از آن به عنوان یک مرحله از رشد یاد می شود. در حقیقت کیفیت و چگونگی گذراندن دوره سربازی ارتباط مستقیم با سلامت روان ، قانون پذیری و فعالیت اجتماعی افراد در دوران پس از سربازی دارد و می توان گفت کسانی که دوران سربازی با کیفیتی داشته اند، در رندگی خود نیز به مراتب موفق تر از کسانی هستند که دوران سربازی شان با درگیری و غیبت و فرار و مانند آن همراه بوده است؛ چرا که مسئولیت پذیرتر هستند و زندگی در شرایط دشوار را تجربه کرده اند . به عبارت دیگر؛ با نگاهی به دوران سربازی افراد ، می توان به بسیاری از ویژگی ها و خلقیات آنان در زندگی پی برد.

سربازان با کیفیت یعنی چه؟ چه کسانی مسئول با کیفیت کردن دوران سربازی هستند؟
سربازی با کیفیت یعنی اینکه سرباز قدرت انطباق پذیری خوبی با دوران سربازی اش داشته باشد؛ چنین فردی پس از پایان سربازی نیز زندگی اش دارای نظام و چهار چوب خواهد بود، بنابراین پذیرا بودن فرد و میزان پذیرش شرایط دوران سربازی نخستین اصل در بهبود کیفیت سربازی است و پس از آن هم البته مسئولان یکسری وظایف را بر عهده دارند، اما باز هم تاکید می کنم که اصل اول خود سرباز است.

ویژگی های مثبت سربازی را در چه می دانید؟
در سوال اول به بخشی از آنها اشاره کردم. به نظر من دوره سربازی فرصت خوبی برای پخته شدن و کسب فهرستی از ویژگی های اخلاقی است که در اصطلاح روان شناسی به ان «شاخص پختگی» می گویند.
البته در این دوره استرس هایی هم به سرباز وارد می شود که گرچه به نظر آزاردهنده می آیند، اما در نهایت تاب آوردن فرد در برابر مشکلات و فشارها را افزایش می دهد.
از سوی دیگر، دوری سرباز از خانواده و قرار گرفتن زیر دست مافوق ، پیروی کردن را به وی آموزش می دهد و در حقیقت این واقعیت اجتماعی در سرباز نهادینه می شود که در زندگی شخصی نیز از قوانین مافوق خود پیروی کند و این موضوع به موفقیت سرباز در شغل و موقعیت اداری اش خواهد انجامید. در این دوره استقلال پذیری سرباز بالا می رود و در صورت شکست خوردن، بهتر می تواند با آن کنار بیاید.
یکی دیگر از ویژگی های مثبت دوره سربازی، یاد گرفتن فرهنگ پذیرش عقاید و فرهنگ های مختلف است، چرا که در این محیط افراد از قومیت ها و فرهنگ های مختلف در پادگان حضور دارند، این قضا قدرت فرهنگی فرد را افزایش می دهد و در نهایت به موفقیت شغلی نیز می انجامد . نظم بخشی و نظم پذیری نیز کار کرد دیگر سرباز است.
علاوه بر این موارد ده ها ویژگی دیگر را نیز می توان به ان افزود، سربازی یک ویژگی و تاثیر مثبت بر جامعه دارد که کمتر به آن توجه شده است؛ یک نوع هویت و عرق ملی درون سرباز شکل می گیرد و با توجه به اینکه حدود دو سال از عمر خود را به کشورش خدمت کرده، احساس مالکیت و تعهدش به کشور افزایش می یابد و همین موضوع امنیت اجتماعی را به دنبال دارد.
کسی که به کشورش خدمت کرده ، احساس مالکیت و تعهدش به کشور افزایش می یابد و همین موضوع امنیت اجتماعی را به دنبال دارد.
کسی که به کشورش خدمت کرده، قطعاً دیگر آسیبی به ان وارد نمی کند و در صورت بروز هر تهدیدی نیز سعی در رفع آن می کند. از سوی دیگر، دیده شده کسانی که از سربازی فرار می کنند، با بحران هویت روبه رو هستند و عمدتاً به افراد هنجار شکنی تبدیل می شوند. البته در تمام مواردی که به انها اشاره کردم ممکن است مثال نقص نیز پیدا شود، اما اکثریت تابع همین قانون هستند.

با این شرایط باید جوانان برای رفتن به سربازی صف بکشند، پس چرا عده ای از رفتن به سربازی در هراس اند؟
طبیعی است که برخی در مقابل فرایندهای رشد جبهه بگیرند، مانند دانش آموزان کلاس اول که در روز اول مدرسه دلشان نمی خواهد از مادرشان جدا شوند. همین حالت در واکسن زدن هم وجود دارد و قطعاً اگر می گفتند واکسن زدن اختیاری است، عده ای این کار را به خاطر دردش انجام نمی دادند، در حالی که در درازمدت به زیان فرد تمام می شود.
سربازی هم به همین شکل است، در حقیقت می توان این طور گفت که در مراحل رشد، برخی نیازها مانند غذا خوردن یا خوابیدن لذت بخش است، اما درمراحل بالاتر رشد، تحقق یکسری از نیازها ناخوشایند به نظر می رسد.
اتفاقاً یکی دیگر از ویژگی های خوب سربازی همین که به ادم یاد می دهد همان چیزهایی را که از ان فرار می کنیم بپذیریم.

بحث اینجاست که چرا باید سربازی اجباری باشد؟
درست است که عنوان سربازی اجباری است، اما عملاً کسی را نمی توان به زور در پادگان نگه داشت یا به زور به پادگان برد.
اگر اجباری بود که الان این تعداد مشمول غایب و فراری نداشتیم. بخشی از این اجبارها و شرایطی که فرد را مجبود به سربازی رفتن می کند، نه از سوی حاکمت ، که از سوی خود مردم ایجاد شده است؛ مثلا بسیاری از خانواده ها به پسری که هنوز سربازی نرفته دختر نمی دهند و یا حتی در صورت داشتن مهارت استخدام نمی کنند. بنابراین من معتقدم رفتن به سربازی باید با انجام یکسری زمینه سازی های فرهنگی و آموزشی آسان کرد.

کمی هم از اسیب های که ممکن است جوان در دوران سربازی با ان روبه رو شود بگویید.
بی تردید یکسری آسیب و پیامدهای منفی هم وجود دارد که البته تا حد زیادی می توان جلوی آنها را گرفت. اتفاقاتی که در هنگام سربازی رخ می دهد قابل کنترل است؛ حضور مشاوران و کارشناسان روان شناسی در اینجا راه گشاست. آنها می توانند از وقوع بسیاری از آسیب ها جلوگیری کنند.

بیشتر توضیح می دهید. نقش مشاور در پادگان چه می تواند باشد؟
به نظرم وجود مشاور درپادگان ها و مراکز به کارگیری سربازان امری بسیار ضروری و مهم است. پیچیدگی های خاصی در پادگان ها وجود دارد که حضور روان شناسان و مشاوران در این محیط ها می تواند در حل و فصل آنها موثر باشد و معمولاً یکی از اوقاتی که سربازان آسیب پذیری بیشتری دارند، روزهای نخست ورودشان به پادگان و دوره های آموزشی است. در این ایام سرباز دچار نوعی احساس غربت می شود و آمادگی بروز و وقوع یکسری از آسیب ها در درونش افزایش می یابد. حضور مشاور در این هنگام به فرایند اسان شدن سربازی و کنار آمدن سرباز با این دوران کمک می کند.
چیزی که می گویم تجربه ای است که خود با آن روبه رو بوده ام. معمولاً وقتی جوانی تمایلی به سربازی ندارد و بنا به هر دلیلی به سربازی می آید، باید پیش مشاور برود. در موارد متعدد زمانی که از آنها خواسته ام دلیل مخالفتشان را بیان کنند، به هیچ مدرک و دلیل روشنی اشاره نکرده اند و اغلب بهانه گیری یا پایان دوران تنبلی و بی مسئولیتی را علت ان می دانند.
یکی دیگر از مواردی که حضور مشاور در پادگان ها را الزامی می کند، استفاده بجا از سربازان و به کارگیری شایسته انان است. یک مشاور با انجام چند آزمون روان شناسی به راحتی می تواند به استعدادهای یک سرباز پی ببرد و دست کم کاری کند که او در مسئولیتی نزدیک به استعداد و توانایی اش فعایلت کند؛ این استعدادیابی و توانایی سنجی ، بازدهی سرباز در نیروهای مسلح را افزایش می دهد و رضایت سرباز از خودش را نیز در پی دارد.
مشاور نقش های زیادی می تواند داشته باشد، گاهی ممکن است یک سرباز در شرایطی قرار بگیرد که دست به خودکشی، خودزنی یا حتی دیگر کشی بزند. وجود یک مشاور که در بازه های زمانی مشخص به عملکرد سربازان نظارت کرده و از تاملات روحی شان با خبر شود، می تواند تا حد زیادی جلوی وقوع این اتفاقات را بگیرد و پیش از وقوع آن را کنترل کند.
امروزه وجود مواد مخدر و روان گردان در پادگان ها یک تهدید است و اگر مشاور بتواند زمینه های روانی گرایش سربازان به این مواد را کشف کند، قطعاً آمار گرایش به آن کم می شود و حتی اقدامات مشاور می تواند در دوران پس از سربازی هم موثر باشد.

یعنی برای هر سرباز یک پرونده سلامت روحی روانی ایجاد شد؟
بله، نباید اسم این پرونده ترسید و به نظرم تشکیل چنین پرونده ای ضروری است. من حتی معتقدم کارشناسان روان شناسی باید به فرماندهان نیز در خصوص سربازان مشاوره بدهند و فرماندهان نیز از این موضوع ناراحت نشوند و مطمئن باشند که حضور مشاور دغدغه های انان را کاهش می دهد. البته یک پیش شرط هم وجود دارد و آن ضرورت استفاده از روان شناسان و کارشناسان مطمئن و توانمند است.

مهدی بابایی، سپیده دانایی شماره 80