آرامیس مشاور




گفت و گو با دکتر عزت الله کرد میرزا درباره پدیده «افشاگری»

افشاگران شخصیتی متزلزل دارند
راز و البته حفظ آن مقوله ای است که همیشه با آدمی بوده است. این که فرد رازش را به چه کسی بگویند و به چه کسی نگوید ، دغدغه ای است که همواره ذهن آدمی را به خود مشغول داشته است . یکی از دشوارترین مواقع در زندگی وقتی است که بفهمد رازش فاش شده و دشوار تر از آن وقتی است که بفهمیم این راز از سوی فردی خودی فاش شده که زمانی محرم اسرارمان بوده است.
از طرفی ورود تکنولوژی به ایران در کنار تمام مواهب آن آسیب هایی برای شهروندان نیز به جا گذاشته است که یکی از هزاران مشکل آن رواج پدیده «افشاگری» است. پدیده ای که حالا به یک آسیب اجتماعی تبدیل شده است . به همین دلیل، بررسی دلایل روی آوردن افراد به افشاگری از جمله سئوال هایی است که امروز پیش روی ما قرار دارد. از این ها گذشته باید دید چه بسترهای اجتماعی شرایط را برای وجود و بروز افشاگران در میان مدیران و مسئولان یک جامعه باشد. نکته ای که در این گفت و گو از سوی دکتر عزت الله کرد میرزا مورد تاکید قرار گرفته است.

برای بازشناسی این پدیده ها با دکتر کردمیرزا روان شناس به صحبت نشستیم تا با مفهوم حریم خصوصی و وضعیت آن در ایران و با ویژگی های روان شناختی انسان های افشارگر بیشتر آشنا شویم و چگونگی برخورد با ان ها را دریابیم.
حریم خصوصی را چگونه تعریف می کنید؟
براساس منابع علمی،حریم خصوصی یعنی یک فرد یا گروه بتواند خود و یا اطلاعات مربوط به خود را مجزا کند و در نتیجه بتواند خود و یا اطلاعاتش را با انتخاب خویش در برابر دیگران آشکار کند. ریشه و اساس مشکل حریم خصوصی مربوط به افشاگری نامناسب و بدون کنترل داده های شخصی است. برخی از مردم به سادگی رازهای خود و دیگران را افشا می کنند و پیامدهای منفی آن را نمی سنجند.
و به قول سعدی:
« خامشی به که ضمیر دل خویش به کسی گویی و گویی که: مگوی
ای سلیم! آب ز سرچشمه ببند که چو پر شد، نتوان بستن جوی»

آثار منفی افشای راز و در واقع تجاوز به حریم خصوصی را چه می دانید؟
اثرات نامطلوب افشای راز را می توان از چشم اندازهای مختلف اعم از دینی، روان شناختی، اجتماعی، خانوادگی و سایر حوزه های مثل سیاسی ، نظامی و اقتصادی بررسی کرد. اما آن چیزی که در این بحث بیشتر مورد توجه قرار می گیرد شاید رویکرد خانوادگی ، دینی، و روان شناختی افشای راز است. به طوری که در نگاه دینی به افشای راز ، حریم خانوادگی و حفظ حرمت آن به شدت مورد تاکید است. از نظر روان شناختی نیز حفظ حرمت افراد در مجموع واحد خانواده مورد تاکید فراوان است. به طوری که در حوزه روان شناسی شخصیت در خصوص افشای راز گاهی اوقات از واژه «ترور شخصیت» نام برده شده است. کلمه ترور در خصوص افشای راز نشان دهنده اثرات مغرضانه و یا منافع ثانوی است که فرد افشاکننده می تواند به دست اورد و از سوی دیگر تخریبی است که می تواند متوجه اشخاص و جامعه شود.

چند مورد از اثرات نامطلوب افشاگری را نام ببرید؟
- پرورش شخصیت منفی
- شیوع اختلالات روانی از جمله افسردگی و اضطراب
- شیوع بدبینی در جامعه و یا پایین امدن مشارکت عمومی
- کاهش درجه ایمان و اعتقاد به خدا
- غفلت و انحطاط اخلاقی
- اشاعه زیستی

در سوی دیگر افشاسازی، راز داری است. رازداری چه اثرات مطلوبی می تواند به جای بگذارد؟
به همان نسبت که افشای راز می تواند اثرات نامطلوبی را بر جا گذارد، رازداری می تواند بعدی از خوش بینی و اعتماد عمومی را دامن بزند، به این معنا که به لحاظ روان شناختی و، رازداری احساس امنیت روانی و اعتماد متقابل اجتماعی را در روابط بین فردی ایجاد می کند و می تواند در زمینه های مختلفی از جمله رابطه فرد با خودش، رابطه فرد با اطرافیان و رابطه فرد با مراجع قدرت در جامعه اثر مثبت بگذارد. به این معنی که به همان نسبت که رازداری الگویی اجتماعی و دینی از سلامت روان است، در فرزندپروری ، روابط بین همسران، و تعامل ساختار خانواده با ساختارها خانواده با ساختارهای اجتماعی می تواند اثربخش باشد.

نقش پیشرفت تکنولوژی را تا چه حد در افشاگری ها موثر می دانید؟
درست است که بحث افشاگری همواره مطرح بوده است، اما امروزه پیشرفت تکنولوژی و وسایل پیشرفته ای که برای ثبت و ضبط صدا و تصویر وجود دارد و رواج گسترده اینترنت، وسایل ارتباطی و به ویژه شبکه های اجتماعی موجب تسهیل امر افشاگری شده اند. نقش اجتناب ناپذیر این وسایل بحق حریم شخصی را در عصر حاضر بسیار حساس تر می کند.

رعایت حریم خصوصی در ایران را چگونه می بینید؟
ان چه که در سطوح مختلف جامعه اعم فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی ، سیاسی دیده می شود این است که تعهد لازم برای حفظ حرمت افراد در جامعه زیر سئوال رفته است. برای مثال، ممکن است افراد جامعه به شخصی رای داده باشند و هنوز دوره او تمام نشده است، اما انقدر رازها و شایعات بر مردم غلبه می کند که حرمت رای خود را حفظ نمی کنند و یا در حوزه های اقتصادی ، افشاگری راز بحران افرین می شود. به طوری که ما در سال های اخیر با واژه (رانت خواران) یا (ویژه خواران) مواجه هستیم. این ها نشان می دهند که این افراد دسترسی به اطلاعاتی دارند که با افشای ان به نفع منافع شخصی خود عمل می کنند. این موضوع در سطح خردتر جامعه یعنی خانواده نیز دیده می شود. برای مثال، برخی از مردان و زنان مدام تلفن همراه همسرشان را چک می کنند و یا پیامک ها را می خوانند که این از مصادیق حریم شکنی تلقی می شود. چرا که ما یا به همسرمان اعتماد داریم یا اعتماد نداریم و حدوسطی وجود ندارد.

افراد افشاگر چه ویژگی های شخصیتی دارند؟
این افراد معمولا پرحرف و ناتوان در کنترل زبان خود هستند و به لحاظ اجتماعی نیز روابط بین فردی ساده لوحانه و فاقد تعهد اجتماعی را شکل دارند. در بسیاری مواقع احساسات بر عقل ان ها غلبه می کند. به لحاظ روان شناختی افرادی که از نظر شخصیتی خودتنظیمی بالایی دارند، به ان چه که می گویند فکر می کنند، از عادت های اعتیادی به دور هستند، آینده نگری سرلوحه زندگی آنان بوده و اعتقادات دینی و معنوی بخشی از زندگی خانوادگی ان ها را تشکیل می دهد، معمولاً جزء افشا کنندگان اسرار نیستند.

به نظر شما آیا افشاکنندگان راز در دسته خاصی از تیپ های شخصیتی قرار می گیرند؟
نمی توان با قاطعیت این افراد را در گروه شخصیتی خاصی قرار داد، اما با توجه به این که معمولاً این ها افرادی هستند که هیجانات بر آن ها غلبه دارد می توان آن ها را بیشتر متعلق به تیپ A دانست یا با توجه به این که معمولاً روابط اجتماعی متعدد و متنوع در دستور کار آن ها قرار دارد می توان آن ها را متعلق به تیپ شخصیتی برون گرا و یا افرادی که روان آزرده خویی بالایی دارند و از استواری و ثبات لازم برخوردار نیستند، دانست.

تاثیرات محیط خانواده در شکل گیری چنین ویژگی شخصیتی را چطور ارزیابی می کنید؟
عمدتاً رفتارهای ما در بافت خانواده و تعاملات بین اعضای خانواده شکل می گیرد. به قول بعضی از نظریه پردازها جو روانی حاکم بر خانواده و هیجانات موجود در روابط اعضای خانواده می تواند بسیاری از عادت های رفتاری ما را شکل دهد یا به قول برخی دیگر اگر الگوی نامناسب و مخربی در بافت خانواده در ذهن کودک تجلی و عینیت پیدا کند، عواقب اجتماعی ازقبیل حرمت شکنی را به همراه خواهد داشت.

با توجه به تجربیات کلینیکی خود و همکاران تان، میزان چنین پدیده ای را در ایران چقدر می دانید؟
به طور کلی می توان گفت اکثر افرادی که به مراکز روان درمانی مراجعه می کنند به نوعی با مسئله رازداری به ویژه در روابط صمیمانه درگیر هستند و در واقع موضوع راز داری و افشاگری به نوعی پدیدآورنده آسیب در ان بوده است. در واقع می توان افرادی را که به خاطر مسئله ای با محوریت راز داری به مراکز روان درمانی مراجعه می کنند در دو دسته جای داد: افرادی که اسراری دارند و نگران انتشار اسرارشان هستند و در سوی دیگر گروهی که اسرارشان پخش و منتشر شده و نگران تبعات بعدی ان هستند. برای مثال ، فردی که در رابطه بین فردی خود تجاربی را داشته ممکن است نگران انتشار این شود و یا در صورت انتشار نگران تبعات آن باشد.

اطرافیان باید چه برخوردی با فرد افشا کننده داشته باشند؟
در مداخه های روان شناختی و برخورد خانواده ها برای کمک رسانی به این گونه افراد مواردی مورد تاکید است. یکی از این موارد این است که با ان فرد در خصوص انگیزه های انجام این افشاگری و منافع احتمالی که می تواند برای او داشته باشد صحبت کنند. مسئله دیگر اینکه معمولاً چنین افراد مهارت های اجتماعی ضعیفی دارند و بنابراین می توان مهارت های اجتماعی از قبیل خودآگاهی ، مدیریت خود، مقابله با فشار اطرافیان ، تفکر نقادانه ، تصمیم گیری و حل مشکلات را به ان ها آموزش داد.
یکی از زمینه های که به ویژه خانواده ها می تواند در نظر بگیرند این است که بدون ایجاد فشار یا بدبینی نسبت به موضوع افشا شده سعی در کنترل تبعات آن و نیز ایجاد اعتماد متقابل در فرد اسیب دیده است. به عبارتی، در جنین مواردی صرفاً به چیزهایی که شنیده اند اعتماد نکنند. بهتر است اصل را بر اغماض گذاشته و این گونه تلقی نکنند که اولین خطای آدم ها آخرین خطای ان ها است.

جامعه در این زمینه چه نقشی می تواند ایفا کند؟
ایجاد خوش بینی در سطح جامعه و اجرای برنامه هایی در سطوح مختلف آموزش بسیار اهمیت دارد. معمولاً در چنین مواردی مردم به مدیران ارشد کشورشان اقتدا می کنند. یعنی اگر در راس جامعه رازداری و حرمت انسانی یک اصل پذیرفته شده و عملی باشد بدنه جامعه نیز به این اصل اقتدا خواهد کرد.

زهره شیرافکن، ماهنامه سپیده دانایی شماره 77