آرامیس مشاور




مزاحمت جنسی چیست؟

این سایه های مزاحم
راشل روان شناس آمریکایی در سال 1995 نشانه های هشدار دهند مزاحمت جنسی (Sexual Harassment) را اینگونه تعرف می کند: «هر نوع رفتار ناخواسته که ماهیت جنسی داشته باشد.» مزاحمت جنسی حیطه وسیعی از رفتارهای ناخوشایند را در بر می گیرد که اگر بخواهیم جزئی تر به آن بپردازیم می توانیم آن را به سطوح مختلف کلامی، غیرکلامی و جسمی تقسیم کنیم:

سطح کلامی
1. گفتن ماجراها و شوخی ها و طنزهای جنسی
2. پرسیدن سوالاتی در مورد زندگی شخصی یا جنسی فرد.
3. کنایه جنسی در گفتار
4. اظهار نظر در مورد ظاهر و پوشش فرد
5. دادن پیشنهاد یا دعوت جنسی ناخواسته
6. درخواست های مکرر برای قرار ملاقات یا رابطه خارج از محیط کار
سطح غیرکلامی
1. نشان دادن تصاویر نامناسب جنسی
2. چشم چرانی، چشمک زدن
3. فرستادن نامه ، یادداشت و پیام الکترونیکی یا تصاویر جنسی
سطح جسمی
1. لمس کردن ناجور و نامناسب ، نوازش کردن
2. سر راه ایستادن و مانع عبور شدن
3. برخورد جنسی به زور

انواع مزاحمت های جنسی
در هر محیطی به ویژه محیط های کاری ، درمانی یا اموزشی به تناسب موقعیت ، دو نوع مزاحمت جنسی ممکن است اتفاق بیفتد:
1- مزاحمت جنسی در ازای چیزی
این مزاحمت نشان دهنده حالتی است که در آن ، مزاحم از موضع و جایگاه بالاتری نسبت به قربانی برخوردار است و قربانی در مراتب پایین تری قرار دارد و به نوعی زیر دست محسوب می شود.
قربانی به دلایلی مثل ارتقای شغلی، وام، نمره اضافه یا رفع مشکل اداری ، کاری یا درسی و... که انجام آن ها منوط به همکاری فرد دارای قدرت است؛ مورد مزاحمت قرار می گیرد. مزاحم انجام این امور را مشروط به پذیرفتن پیشنهادهای غیرمعقولش می داند و نپذیرفتن مزاحمت از طرف قربانی ممکن است مشکلات و محدودیت هایی را برای وی در پی داشته باشد.
2- مزاحمت جنسی در محیط نامناسب
نوع دوم ، گونه ای از مزاحمت جنسی است که شامل رفتارهای ناخوشایند جنسی می شود و برحسب شدت آن در طیفی از رفتارهای جنسی قرار می گیرد. این رفتارها از شوخی های جنسی ، ارائه تصاویر نامناسب، اظهارنظر یا بحث های بی مورد و بی پروای جنسی گرفته تا رفتارهای آزار دهنده ، خشونت آمیز یا تهدید آمیز در نوسان اند. در این نوع مزاحمت جنسی، مبادله ای در کار نیست و ارتباط مستقیمی با جایگاه اجتماعی یا حرفه یا فرد ندارد و در اکثر موارد دو طرف از نظر مرتبه اجتماعی و شغلی هم سطح هستند. مزاحم با انجام چنین اعمالی قربانی را اشفته می کند و محیط ناامنی را برای او به وجود می آورد که این امر موجب اختلال در فعالیت قربانی می شود. البته اگر این رفتارها یک بار رخ دهد ممکن است آن را مزاحمت به حساب نیاوریم، ولی اگر تکرار شود، قطعاً در زمره مزاحمت ها قرار می گیرد.

مزاحمت جنسی در چه موقعیت هایی رخ می دهد؟
مزاحمت جنسی در هر مکان و در مورد هر فردی ممکن است رخ دهد؛ اما احتمال بروز آن در بعضی از موقعیت ها بسیار بیشتر است. سه موقعیت عمده که در بررسی ها مورد توجه قرار می گیرند عبارتد از:
1- محیط کار
با توجه به آمار و ارقام موجود و میزان بالای شکایت ها در این زمینه می توان گفت که در محیط کار نسبت به محیط های دیگر، مزاحمت جنسی ، بیشتر از همه جا اتفاق می افتد. اصولاً در هر جا امکان رابطه دو انسان مخصوصاً از دو جنس مخالف به صورت منظم و پیوسته تداوم داشته باشد، امکان وقوع بعضی رویدادها از جمله مزاحمت جنسی وجود دارد.
کمیسیون فرصت های برابر شغلی در آمریکا تعریفی از مزاحمت جنسی در محیط کار ارائه داده که به شرح ذیل است: «پیشروی جنسی ناخوشایند، درخواست برای توجه جنسی و دیگر برخوردهای کلامی یا جسمی از نوع جنسی که شاید برای فرد فرصتی مانند ارتقای شغلی را فراهم کند یا در برگیرنده تهدیدی برای از دست دادن شغل باشد.»
همان طور که از تعریف نیز استنباط می شود، در محیط کار مزاحمت جنسی در ازای چیزی (نوع اول) بیشتر دیده می شود . بنابراین در اغلب مشاغلی که نظام سلسله مراتبی وجود دارد و شرایط فرادستی و فرودستی حاکم است، امکان ایجاد مزاحمت جنسی نیز به مراتب افزایش می یابد . البته نوع دوم مزاحمت (مزاحمت جنسی در محیط نامناسب) در بعضی مواقع که افراد با یکدیگر هم رتبه هستند هم رخ می دهد؛ اما مزاحمت جنسی نوع اول در محیط کار بیشتر به چشم می خورد.
در این نوع مزاحمت ، پذیرفتن پیشنهاد از سوی قربانی، منافع و ترفیع موقعیت شغلی را در پی دارد و عدم پذیرش این درخواست منجر به حذف امتیازات ، جریمه یا حتی اخراج از کار می شود و همان طور که قبلاً توضیح داده شد ، این ممانعت تاثیر مستقیمی بر وضعیت کاری و حرفه یا قربانی دارد.

در واقع ، در این نوع از مزاحمت، فرد دارای قدرت و برتری، از نفوذ و اقتدار خود در جهت نیل به اهداف غیرمعقولش سوء استفاده می کند و قربانی در اکثر مواقع ، به خاطر از دست ندادن شغل یا مرتبه خود، مجبور به پذیرش چنین پیشنهادهایی می شود.
در مزاحمت از نوع محیط نامناسب ، فرد خود قربانی از نظر روحی و روانی دچار آشفتگی و ناراحتی می شود و در صورت ادامه داشتن چنین درخواست هایی، در انجام وظایفش اختلال ایجاد می شود و شاید این موضوع سبب کناره گیری او از محیط کار شود.

2- محیط آموزشی (مدرسه، دانشگاه و ...)
دانش آموزان و دانشجویان ، به دلیل حضور در محیطی که توازن قدرت وجود ندارد و به دلیل نوعی بی تجربگی و ناآگاهی نسبت به این مسئله، بیشتر از گروه های دیگر در معرض مزاحمت قرار می گیرند و این مشکل در مورد دختران دانشجو و پسران دبستانی رایج تر است.

3- محیط درمانی
محیط درمانی یکی دیگر از موقعیت هایی است که به دلیل برقراری روابط نزدیک و صمیمی میان درمانگر و درمان جو یا پزشک و بیمار به دلیل مجوز درمانگران برای دریافت اطلاعات خصوصی یا معاینات خاص و ... ممکن است زمینه مزاحمت فراهم شود.
در حیطه روان شناسی، معمولاً یک رابطه عاطفی توام با احترام از طرف مراجع به درمان گر شکل می گیرد که خود، جزئی از روند درمانی و شکل گیری و عمق آن به نفع درمان جو تمام می شود.
اما گاهی اوقات ممکن است به دلیل دخالت های غیرحرفه ای درمان گر، به رابطه ای تبدیل شود که نه اخلاقی است و نه چارچوبی حرفه ای دارد. بروز این رابطه گاهی با عنوان «انتقال متقابل» مطرح می شود، به این معنی است که حالات احساسی و تمایلاتی از جمله تمایلات جنسی از سوی درمان گر به بیمار ایجاد می شود.
به هر حال، شروع این رابطه چه از طرف درمانگر باشد، چه از طرف مراجع، از نظر علمی به ضرر درمان جو می شود و موجب آسیب های روانی بیشتر برای او می شود. معمولا وقتی درمان جو از این جو عاطفی خارج شود، متوجه این واقعیت می شود که در این فضا برای او چه رخ داده است و دچار حالتی ناخوشایند مانند احساس گناه می شود که ضد درمان است.

منیع: ماهنامه سپیده دانایی، شماره 56