عرفانی با اهداف دنیوی!
عرفان حلقه، قانون جذب، وین دایر، اکهارت توله، بوگا، اشو، کوئیلو، دالایی لاما، عرفان سرخ پوستی و ... اسامی هستند که امروزه زیاد به گوش می خورند و در میان مردم و اغلب جوانان جایی برای خود باز کرده اند. اما این اسامی یا بهتر بگوییم آیین های عرفانی نوین چه هستند؟ وجه مشترک آنها چیست؟ هدف آنها چیست؟ چه تفاوت هایی با عرفان اسلامی دارند؟ مقاله حاضر سعی دارد به این سوالات پاسخ دهد.
مشخصه های آیین های عرفان نوین
عرفان های نوظهور با این که اسامی مختلفی دارند، در یازده مشخصه (عنصر) مشترک هستند؛ که عبارت اند از مراقبه، دستیابی به آرامش و کسب نشاط و سلامت روحی و جسمی به عنوان هدف نهایی، ادعای تلاش برای اتصال با منبع هستی و حقیقت محض، التقاطی بودن، اعتقاد به اینکه انسان ها و ذرات عالم دارای میدانی از انرژی هستند، اعتقاد به وجود ارواح ، امکان خارج کردن اختیاری روح از بدن وامکان برقراری ارتباط با ارواح، اعتقاد به ماورالطبیه و متافیزیک و امکان ارتباط با آن، اعتقاد به فرا روان شناسی، استاد محوری، اعتقاد به رموز و اسرار نهفته در هستی، انکار بر فردیت و تجدید معنویت به یک تجربه شخصی.
1- مراقبه یکی از مهم ترین مشخصه عرفان های نوین است که می تواند به صورت جسمی و ذهنی انجام گیرد. هدف از مراقبه دستیابی به نشاط و سلامتی جسم و روان فرد است، به مراقبه ذهنی، مدیتیشن گفته می شود. تکرار اوراد خاص، گوش دادن به موزیک مراقبه، تمرکز و انجام پاره حرکات بدنی از جمله اقداماتی است که در این مراقبه ها صورت می گیرد.
2- دستیابی به ارامش و کسب نشاط و سلامت روحی و جسمی به عنوان هدف نهایی. این آیین ها سعی دارند آرامش روانی، نیرومندی، موفقیت شغلی، شفا بخشی از راه دور و خلاصه آنچه موجب شادکامی روحی و جسمی می شود را برای بشر به ارمغان آورند. به عنوان نمونه می توان به اهداف یک موسسه یوگا که در وبلاگش با عنوان «موسسه یوگا آرامش خلاق» اشاره کرد.
• با یوگا آرامش روانی و تعادل و هماهنگی ارکان تن و روان تامین می شود.
• با یوگا نشانه های بیماری زای جسمی و روانی فرد و جامعه برطرف می شود.
• با یوگا مقاومت فرد در مواجهه با استرس های زندگی بیشتر می شود.
• با یوگا قدرت تمرکزتان بالا می رود.
• با یوگا ناراحتی های ستون فقرات و سایر مفاصل رهایی می یابید.
• با یوگا خستگی و فرسودگی را به فراموشی می سپارید.
• با یوگا توازن جسمانی و تعادل روانی در هر سن می توانید به دست آورید.
• با یوگا می توانید در ورزش های قهرمانی موفق تر باشید.
• با یوگا بیماری های جسمانی مانند ناراحتی گوارشی، عملکرد نامنظم غدد درون ریز بدن و تارسایی های خونی، مشکلات قلبی، مشکلات ارتوپدیک و بسیاری از بیماری های روانی مانند اضطراب ، ترس، وسواس و ... بهبود می یابد.
• با یوگا شما به زیبایی های درون خود می نگرید.
همه اهدافی که این موسسه برای یوگا ذکر کرده مربوط به پرورش استعدادهای جسمی و روانی فردی و در گستره تجارب جسمانی است که هر فرد به شکل مجزا قادر به تجربه آن است.
3- ادعای تلاش برای اتصال با منبع هستی و حقیقت محض. در این آیین ها از منبع هستی با اسامی متعددی همچون «نور سفید الهی» ، «خدا» ، « منبع ابدی از اقتدار و آرامش»، «حقیقت ناب» و «سوگماد» یاد می شود.
4- التقاطی بودن یکی دیگر از مشخصه های عرفان های نوین در ایران است. این التقاط از بکارگیری نمادهای دینی در کنار عبارات ادیان نوظهور تا به کارگیری روش های دینی و غیردینی برای دستیابی به هدفی دنیوی خود را نشان می دهد. مثلا نماز خواندن را راهی می دانند که می تواند انرژی های مثبت را جذب کند.
5- اعتقاد به این که انسان ها و ذرات عالم دارای میدانی از انرژی هستند، به این میدان انرژی اصطلاحاً «هاله» گفته می شود. در این عرفان ها انرژی ها به دو گروه مثبت و منفی تقسیم می شوند که باید با انجام یکسری اعمال، انرژی های منفی را دور و انرژی ههای مثبت را جذب کرد.
6- اعتقاد به وجود ارواح، امکان خارج کردن اختیار روح از بدن و امکان برقراری ارتباط با ارواح.
7- اعتقاد به ماورالطبیعه، چشم سوم، موجودات سماوی و متافیزیک و امکان ارتباط با آن.
8- اعتقاد به فرا روان شناسی ، در این آیین ها از اصطلاحات و اقدامات روانشناسانه و روانکاوانه بهره بسیار برده می شود. مسائلی چون پیشگویی ، طالع بینی ، هیپنوتیزم، تله پاتی ، مدیتیشن، ان ال پی، تجسم خلاق، رنگ درمانی، موسیقی درمانی و انرژی درمانی در این عرفان ها به وفور یافت می شود. چرا که هدف، رهایی بشر از آلام جسمی و روحی و ارتقای توانمندی های او در این دو حوزه است و این امر بدون توجه و آگاهی از بحث های روانشناسانه و روانکاوانه میسر نیست.
9- استادمحوری دیگر عنصر عرفان های نوین است. در این گفتمان حرکت بدون استاد امکان پذیر نیست. این استاد موجودی است که به ادعای خودش و به اعتقاد اعضا،با الوهیت در ارتباط بوده و از سوی خداوند معین می شود. همچنین یک کیش هرگز بدون استاد نمی ماند.
10- اعتقاد به رموز و اسرار پنهان در هستی. در این عرفان ها در پس همه اجسام، اشیا و اتفاقات راز و رمزی نهفته است که هر کدام نشانه هایی هدایتگرند و درک آنها می تواند انسان را به مقام آرامش برساند. براساس این گزاره همه اتفاقات عالم نشانه هایی هستند که می توانند ما را در طی مسیر کمال یاری دهند و نباید از آنها به سادگی گذشت. این همان مفهومی است که با عنوان «نشانه» در کتاب کیمیاگر پائولو کوییلو نیز از آن یاد شده است. کیمیاگر،داستان چوپان جوانی است که در پس «افسانه شخصی» اش راه و رسم سفر پیشه می کند.
گوسفندان خود را می فروشد و برای یافتن گنج از سرزمین های دور به سوی سرزمینی بیگانه حرکت می کند . در راه ، با زبان «نشانه» ها آشنا می شود و کم کم در می یابد برای رسیدن به افسانه شخصی، نشانه ها به کمک او خواهند آمد. نشانه در حقیقت الهاماتی هستند به سوی افسانه شخصی، با این اندیشه که هر کس آهنگ تحقق افسانه شخصی اش را داشته باشد، جهان را مشحون از نشانه هایی خواهد یافت که به یاری او می آیند.
11- اتکا بر فردیت و تحدید معنویت به یک تجربه شخصی. هدف و غایت اصلی این گفتمان تحول فردی و آگاه سازی انسان از عظمت و قدرت های نهفته درون خویش است. و آنچه افراد در حوزه این گفتمان به ان دست می یابند، فقط نوعی کشف و شهود فردی است.
چند تفاوت عرفان اسلامی و عرفان های جدید التاسیس
عرفان های نوین مهم ترین تغییراتی هستند که هنگام سخن گفتن از تحولات در عرصه دین به ان ها اشاره می شود. در این آیین های عرفانی ، هدف، دستیابی به ارامش و کسب نشاط و سلامت است که هدفی کاملا دنیوی است. تاکید بر فردیت و پرورش استعدادهای فردی عنصر بارز عرفان های نوظهور است و همه مراقبه ها به این منظور صورت می گیرد. این آیین ها در پی کشف و دستیابی به نیروهایی در درون انسان هستند که مایه قوت و اقتدار او می شود. در حالی که در عرفان اسلامی هدف قرب به خداوند و تامین سعادت اخروی سالک است که هدفی غیردنیوی و غیرمادی است. در عرفان اسلامی هدف مادی؛ عین کفر و دوری از عرفان حقیقی محسوب شده و سالک باید با رفع انانیت (خویشتن داری) ، ندای «ارید ان لا ارید» سر دهد.از سوی دیگر برای دستیابی به هدف الهی عرفان اسلامی فقط می توان از روش های دینی چون عبادت و اذکار الهی بهره برد.
خداوند ، تنها عنصر عرفان دینی است که در این گفتمان ها با اسامی مختلف بر وجود و حضور او تصریح شده و به ظاهر برای ایجاد ارتباط با او تلاش می شود. البته در عرفان های نوین، اتصال با خداوند هدف نیست، بلکه راهی است برای رسیدن به اهداف مادی که پیش از این اشاره شد. منشاء حقیقت در عرفان های نوین، استادی است که هدایت رهرو را برعهده گرفته است. شریعت و احکام جایگاهی در این آیین ها ندارند. در حالی که عرفان اسلامی احکام گرا وشریعت محور است و منشا حقیقت در آن کلام وحی و آرای انبیا و اولیای دین است.
زهره محسنی، کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی و رسانه
