با روی گشاده به استقبال سال جدید برویم!
کم کم سال جدید و تعطیلات نوروز از راه می رسد. برنامه ریزی برای گذراندن تعطیلات، یکی از موضوعات داغ این روز هاست. البته ممکن است مشکلاتی با خود همراه داشته باشد. چرا که گاهی افراد یک خانواده، نظرات متفاوتی در این مورد دارند و همین اختلاف نظرها، شیرینی این ایام را به کام آنها تلخ می کند. اگر شما هم جزء آن دسته افرادی هستید که از این اختلاف نظر درباره نحوه گذراندن تعطیلات آزارتان می دهد، شاید اگر بدانید بخشی از این اختلاف نظرها به تفاوت های شخصیتی افراد بر می گردد؛ راحت تر بتوانید با این قضیه کنار بیایید. ویژگی شخصیتی که این تفاوت را نشان می دهد، «گشودگی نسبت به تجربه» یا انعطاف پذیری یا باز بودن (Openness to Experience) نام دارد.
این ویژگی افراد دارای قوه تصور زیاد را از افراد واقع بین و روزمره متمایز می کند. افرادی که به تجارب مختلف «گشودگی» دارند، روشنفکرهای کنجکاو، قدرشناس و حساس به زیبایی محسوب می شوند. انها، در مقایسه با دیگران، بسیار خلاق، آگاه به احساسات خود، دارای افکار متفاوت و خارج از عرف هستند. اما افرادی که که در این ویژگی نمره پائین می اورند، معمولاً به زندگی قراردادی و روزمره تمایل دارند و علاقمند به سنت ها هستند . این افراد داشتن نقشه، وضوح و سرراست بودن مسائل را به پیچیدگی و ابهام ترجیح می دهند.
با گشودگی به تجربه بیشتر آشنا شویم.
برای این که با این ویژگی شخصیتی بیشتر آشنا شویم، بهتر است از اجزا و ابعاد ان آغاز کنیم. گشودکی به تجربه، دارای ابعاد مختلفی است که ممکن است میزان انعطاف پذیری افراد در هر یک از این ابعاد با هم متفاوت باشد. مهم ترین این ابعاد عبارت اند از:
1- تخیل: این بعد شامل تصورات روشن و زندگی تخیلی فعال، خلاقیت و عمق دادن به تخیل است. افرادی که در بُعد تخیل منعطف هستند، از زندگی خود تصویری روشن داشته و از لحاظ ذهنی فعال اند. رویاهای آنها یک راه فرار از واقعیت نیست؛ بلکه راهی در راستای خلق دنیای درونی جالبی برای خودشان است. آنها تخیلات خود را بسط و توسعه می دهند و باور دارند، تخیل عاملی برای یک زندگی خلاق و غنی است. در مقابل افرادی که در این مقیاس انعطاف کمی دارند، ترجیح می دهند فکر خود را فقط برتکالیف کنونی شان متمرکز کنند.
2- زیباشناسی با زیبا پسندی: این بُعد درک عمیقی از هنرها و زیبایی هایی قبیل شعر و موسیقی را نشان می دهد. افرادی که در این مقیاس نمره بالایی می گیرند، درک عمیققی از هنر و زیبایی دارند. شعر آنها را تکامل می دهد ، مجذوب موسیقی می شوند و به تئاتر علاقه دارند. علاقه این افراد به هنر موجب می شود دانش خود را از هنر گسترش بدهند و در مقایسه با افراد معمولی، درک بیشتری از هنر داشته باشند. البته این افراد ضرورتاً هنرمند نیستند. افرادی که در این مقیاس نمره پایینی می گیرند، به هنر و زیبایی حساسیت و علاقه کمتری نشان می دهند.
3- احساسات با عواطف: این بُعد به درک ضمنی احساسات و هیجان های فرد مربوط می شود. افرادی که دراین بُعد نمره بالایی کسب می کنند، موقعیت های هیجانی مختلف را خیلی بیشتر و عمیق تر تجربه خواهند کرد و شادی و غم را خیلی شدیدتر از دیگران احساس می کنند. افرادی که نمرات پایینی در این مقیاس می گیرند، از احساسات و هیجانات محدودی درباره دنیای پیرامون خود برخور دارند و بر این باورند که موقعیت های هیجانی و حالت های احساسی در زندگی اهمیت چندانی ندارند.
4- فعالیت، کنش ها یا اعمال: این بُعد شامل شرکت در فعالیت های مختلف و جدید است. افرادی که نمرات بالایی در این مقیاس کسب می کنند ، تازگی و تنوع را به امور آشنا و معمول ترجیح می دهند و در طول زندگی خود به سرگرمی های مختلفی می پردازند. افرادی که در این مقیاس نمره پایینی می گیرند تغییرات را مشکل می یابند و ماندن در وضعیت ثابت را ترجیح می دهند.
5- نظرات، عقاید یا دیدگاه ها: این بُعد به کنجکاوی ذهنی و علاقه به عقاید و باورهای جدید اشاره می کند. افرادی که نمرات بالایی در این مقیاس می گیرند، هم از بحث های فلسفی و هم از محرک های ذهنی لذت می برند. این افراد مشتاق و علاقمند به داشتن ذهن باز و درک جنبه های نوین اند. افرادی که در این مقیاس نمره پایینی می گیرند کنجاوی محدودی دارند و اگر هوش بالا هم داشته باشند، تمرکز خاصی به عناوین محدود زمینه کاری خود دارند.
6- ارزش ها: این بعد به معنای آمادگی برای امتحان مجدد ارزش های مذهبی، سیاسی و اجتماعی است. انعطاف پذیری در این بعد نقطه مقابل تعصب گرایی به شمار می رود. باز بودن در ارزش ها یعنی آمادگی برای شنیدن و دیدن ارزش هایی غیر ارزش های خود شخص و امتحان مجدد ارزش های اجتماعی، سیاسی و مذهبی. افراد غیرمنعطف در این بعد به پذیرش و محترم شمردن سُنن خود تمایل داند و برای حفظ این سنت ها و افتخارات می کوشند . از این رو به ارتباط های سیاسی کم توجه هستند.
گشودگی به تجارب جدید یا تکرار تجارب قدیمی
از نظر روان شناسان افراد انعطاف پذیر، افراد سالم و رشد یافته تری هستند. آنها درباره تغییرات اجباری واکنش مناسب تری دارند و راحت تر آنها را تحمل می کنند. به عنوان مثال زندگی یک فرد انعطاف پذیر در زمینه ای فرهنگی متفاوت از فرهنگ خود، آسان تر و قابل تحمل تر خواهد بود تا یک فرد انعطاف ناپذیر که به سختی می تواند چنین شرایطی را تحمل کند. البته نباید فراموش کرد سازگاری با شرایط جدید، برای همه افراد با سختی همراه است، اما افراد انعطاف ناپذیر در این زمینه دچار مشکلات بیشتری می شوند.
پیش به سوی انعطاف پذیری
تحقیقات نشان می دهد انعطاف پذیری موضوعی فوق العاده و غیرقایل تصور نیست، یلکه همه می توانند آن را یاد بگیرند. این قابلیت، با رفتار و عملکرد خاصی تعریف نمی شود و از فردی به فرد دیگر متفاوت است . در این راستا اگر روی خصوصیات متداول افراد با انعطف پذیری بالا تمرکز کنید، راه خوبی را در پیش گرفته اید؛ اما یادتان باشد با تکیه برقدرت و توان خودتان آن را اجرا کنید.
• ویژگی های افراد انعطاف پذیر
به طور کلی افراد گشوده به تجربه یا انعطاف پذیر، هم درباره دنیای درونی و هم درباره دنیای بیرونی کنجکاو هستند و زندگی آنها از لحاظ تجربه غنی است. آنها به دنبال تجارب می روند و سعی می کنند تجارب مختلفی به دست آورند. مایل به پذیرش عقاید جدید و ارزش غیرمتعارف اند؛ و برای شنیدن ، گوش کردن و بررسی عقاید جدید و اندیشه های نو رغبت نشان می دهند. البته این مسئله بدان معنا نیست که آنها همواره درصدد پذیرش عقاید جدید هستند؛ ممکن است چنین اتفاقی بیفتد و یا این که رخ ندهد.
آنها تمایل دارند این ایده های جدید را بشنوند، بررسی کنند و مورد توجه قرار دهند، هر چند آنها را بپذیرند. این افراد هیجانی تر هستند و انواع مختلفی از هیجانات مثبت و منفی را تجربه می کنند و شدت تجربه این هیجانات در آنها بیشتر از سایر افراد است. اشخاص انعطاف پذیر غیرسنتی و غیرمتعارف هستند . علاقمندند همیشه سوال کنند و آماده پذیرش عقاید سیاسی و اجتماعی اخلاقی هستند. این تمایلات به این معنا نیست که آنها افرادی غیر اصولی هستند و پای بندی به اصول و عقاید خود ندارند. ممکن است فرد انعطاف پذیر به سیستم ارزش های خود مسئولانه پاسخ دهد و همچون یک سنت گرا از آنها دفاع کند.
• ویژگی افراد انعطاف ناپذیر
برای درک بهتر ویژگی افراد انعطاف پذیر، بهتر است با نقطه مقابل آنها، یعنی با افراد انعطاف ناپذیر نیز آشنا شویم. این افراد به اصطلاح بسته تر هستند. تجارب جدید چندان برای آنها جذاب نیست و با تجارب قدیمی خود احساس راحتی بیشتری می کنند. این افراد تمایل دارند رفتار متعارف تری داشته باشند و دیدگاه خود را حفظ کنند. علاوه براین، در برخورد با تجارب تازه، موارد آشناتر را ترجیح می دهند. به طوری که در انتخاب یک موضوع ، بدون در نظر گرفتن سایر عوام ، به احتمال بیشتر ، موضوعی را انتخاب خواهند کرد که با آن آشنایی بیشتری احساس می کنند.
در زندگی روزمره ممکن است رفت و آمد از مسیری را ترجیح دهند که به آن عادت کرده اند. آنها به سختی حاضر به تغییر مسیر خود می شوند. با انن که این افراد حیطه محدودتری را برای فعالیت انتخاب می کنند، ثبات بیشتری در علاقه به حیطه فعالیت خود نشان می دهند. تا زمانی که این افراد به تغییرات جدید خو بگیرند، کمی دچار تنش و ناراحتی خواهند شد.
چند نکته
با مطالعه ویژگی های افراد انعطاف پذیر و انعطاف ناپذیر، احتمالاً ایده هایی درباره این که چطور این ویژگی را در خود تقویت کنید، به ذهن تان رسیده است. در این راه می توانید از نکات زیر نیز کمک بگیرید:
• با اغوش باز به استقبال تغییر بروید. استقبال از تغییرات بخش ضروری انعطاف پذیری است. با یادگیری تطابق پذیری بیشتر، وقتی با تغییری روبه رو شوید ، در پاسخ به آن مجهزتر خواهید بود. افرادی که انعطاف پذیری بیشتری دارند، از وقایع زندگی به عنوان فرصتی استفاده می کنند، تا جهت دهی تازه ای پیدا کنند. در حالی که دیگران ممکن است با بروز تغییرات ناگهانی خرد شوند؛ افراد انعطاف پذیر خود را تطابق می دهند و بر ان غلبه می کنند.
• باورهای تان را زیر سوال ببرید. مورد سوال قرار دادن هدفمند و مداوم باورها و نگرش ها می تواند به انعطاف پذیری در باورها و الگوهای ذهنی کمک بسیاری بکند. با تمرین انعطاف پذیری عقلانی، خود را برای مواقعی اماده می کنید که با ادامه موفقیت تان ، مجبور به تغییر باورها و نگرش های تان هستید.
• تفاوت ها را بپذیرید. «تفاوت» کلمه ای است که بیشتر باید به ان بیندیشیم. همه ما نسبت به هم تفاوت هایی داریم. به ارزش هایی معتقدیم و متناسب با آنها در زندگی مان انتخاب هایی می کنیم و دست به اعمال و رفتارهایی می زنیم، که ممکن است با دیگران متفاوت باشد. پذیرش واقعیت تفاوت، تا حدی نگرش ما را نسبت به زندگی با دیگران تغییر خواهد داد. از این که دیگران افکار و رفتارهایی دارند که چندان مورد پسندمان نیست، ناراحت، دلگیر و عصبی نمی شویم بهتر می توانیم با دیگران روابط مسالمت امیز برقرار کنیم.
سمیه عزیزی، دانشجوی دکترای روان شناسی
