سوء مصرف مواد مخدر یکی از اختلالاتی است که متأسفانه خانواده های زیادی را در گیر خود کرده است.
• منظور از مخدرها یا مواد افیونی چیست؟
مهم ترین مواد این دسته شامل تریاک، شیوه و سوخته تریاک، هرویین و کراک هروئین، مرفین، کدیین، مپریدین و متادون و دارو های حاوی مشتقات تریاک (استامینوفن، کدیین، آسپیرین کدیین، دیفنوکسیلات) است. اینها مهم ترین و شایع ترین مواد اعتیاد آور و غیر قانونی مورد مصرف در کشور ایران است که برخی مثل تریاک سابقه ی بسیار طولانی تاریخی دارند و بعضی از آنها مثل کراک هرویین به تازگی در چند دهه ی اخیر وارد بازار مصرف شده اند، این مواد یا به طور مستقیم از گیاه خشخاش به دست می آیند یا به طور مصنوعی از این ماده تولید می شوند که می توانند به روش های مختلف مورد استفاده قرار گیرند،
عوارض و پیامدهای مصرف مواد
مصرف مواد عوارض و پیامد جسمی –روانی و اجتماعی بسیاری دارد بعضی علائم جسمی آن عبارتند از :
• ابتدا احساس لذت و سرخوشی و سپس کج خلقی، افسردگی و بی تفاوتی و گاهی اوقات پرخاشگری و بی قراری
• احساس گرما و گل انداختن صورت خارش بینی
• خشکی دهان و کاهش فشار خون
• تهوع و استفراغ
• کند شدن تنفس
• اغما و مرگ در اثر مصرف مقادیر زیاد مصرف مواد
• تیره شدن رنگ پوست
• کاهش میل و توانایی جنسی در مردان
• نامرتب شدن قاعدگی در زنان
• افسردگی
• چرت زدن دائمی در طول روز و خواب آلودگی و تغییر ساعات خواب و بیماری (اختلال خواب)
• کاهش وزن وسوء تغذیه
• بیماری های خطرناکی مثل ایدز،کزاز، عفونت کبدی و عفونت های پوست
با پیشرفت مشکل، این افراد هر چه بیشتر ازجمع های خانوادگی فاصله می گیرند وبه جمع افرادی شبیه به خود روی می آورند و این موضو آنان را بیشتر در مشکل غرق می کند و در نتیجه منزوی تر می شوند. در بسیاری موارد، اقوام و دوستان برای محافظت فرزندان و خانواده ی خود با این افراد و خانواده ی آنان قطع رابطه می کنند و این موضوع صدمات جدی روحی و روانی به این افراد و خانواده و فرزندان آنها وارد می کند.
عوامل موُثر در اعتیاد
عوامل زیادی در شکل گیری اعتیاد دخیل اند، که به صورت پیچیده ای در هم بافته شده اند. هیچ وقت یک علت نمی تواند تعیین کند یک نفر به طرف اعتیاد کشیده می شود یا نه، دلایل مصرف حتی از ماده ای به ماده ی دیگر می تواند متفاوت باشد، به هر حال هر چه عوامل خطر بیشتری در اطراف یک شخص باشد، احتمال آسیب پذیری او در مقابل مصرف مواد بیشتر می شود. برخی از عوامل خطر به شرح زیر است.
1) اختلالات روانی بسیاری از افرادی که معتاد هستند از مشکلات و اختلالات روانی مثل افسردگی اضطراب رنج می برند. این افراد ممکن است برای کاهش حالات روانی دردناک خود از مواد استفاده کنند.
2) صفات شخصیتی هیجان طلبی، ریسک پذیری، پرحاشگری، انزواطلبی، بی ثباتی و وابستگی صفاتی هستند که با مصرف مواد ارتباط زیادی دارند.
3) سن افراد: رخی مراحل رشد جزء مراحل بحرانی محسوب می شوند. مثلاً نوجوانان به علت کسب هویت ومیل استقلال و هیجان طلبی که مخالف با والدین به اوج خو می رسد و بیشتر به سمت گروه دوستان کشیده می شود. بیشتر به سمت گروه دوستان کشیده می شود، بیشتر در معرض خطر است
4) فشار گروه همسالان
5) وجود مشکلات رفتاری در کودکی
6) عدم آگاهی در مورد خطرات و عوارض مواد ونگرش مثبت به آن
7) فقدان مهارت های درون فردی (مانند مهارت تصمیم گیری، حل مسئله، مهارت های ارتباطی و نه گفتن و سایر مهارت های زندگی)
8) استرس های زندگی مانند طلاق والدین، خانواده های متشنج، ترک تحصیل، همچنین کمبود فرصت های شغلی و محرومیت اقتصادی و اجتماعی و دسترسی آسان به مواد از جمله مواردی هستند که ابتلا به اعتیاد را فراهم می کنند.
3باور غلط در مورد مصرف مواد
متأسفانه باورهای غلط بسیاری سبب شیوع اعتیاد به مصرف مواد می شود. از بین این باورها زیر شایع ترین این باورها هستند.
1)کنترل مصرف. برخی افراد بر این باورند اگر ظرفیت داشته باشی و اراده ات قوی باشد، می توانی مصرف مواد را کنترل کنی! این در حالی است که مواد به طور پیچیده ای وابستگی روانی و جسمی ایجاد می کند، که معمولاً دیگر از اراده کاری بر نمی آید.
2)درمان بیماری ها، بعضی این باور غلط را دارند که مصرف مواد به درمان عضی بیماری ها کمک می کند. باید دانست، اگر چه بخشی از ترکیبات این مواد کندکننده و مسکن است، پیامدهای آن ارزش این تسکین موقت و دردسر ساز را ندارد.
3)مصرف برای یکبار، باور غلط دیگر و متأسفانه رایج در بین جوان ترها این است که با یکبار مصرف، کسی اعتیاد پیدا نمی کند. در حالی که بررسی های مختلفی نشان می دهد بسیاری افراد پس از اولین بار مصرف هرگز نتوانسته اند از مصرف مجدد خودداری کنند.
دکتر مریم اسماعیلی نسب روان شناس و عضو هئیت علمی دانشگاه تربیت مدرس با همکاری علیرضا اندامی کارشناس ارشد روان شناسی
