آرامیس مشاور




دلایل بدگمانی به همسر چیست؟ چه تاثیری بر زندگی همسران دارد؟

با بددلی شهریاری مکن
زنان شکایت دارند که همسرشان به آنان شک دارند و نسبت به رابطه با دیگر مردان بسیار حساس هستند و گاه چیزهایی را مطرح می کنند که انسان از گفتن آنها شرم دارد؛ «و خدا می داند که هیچ کدام از گمان هایش واقعیت ندارد.» مردان نیز شکایت داند همسرشان فکر می کند که او به کس دیگری علاقه دارد یا نگاه نادرست به فلان خانم انداخته یا ازدواج دوم کرده است و ... ؛ «و خدا می داند اینگونه نیست.»
این موضوع ، یکی از مشکلات و مسائل خانواده است که گاه چنان فراگیر می شود که کیان خانواده را به مخاطره می اندازد. در این مجال برآنیم تا کمی درباره آن سخن بگوییم. آنچه درباره خانواده باید گفت این است که:

1. خانواده، در ظاهر با خواندن صیغه عقد و به وجود آمدن محرمیت، آغاز می شود.
اما باید توجه داشت ماهیت اصلی خانواده، «پیوند و ارتباط میان روح ها و جان هاست.» هر چند با ازدواج ، بدن ها نیز با یکدیگر محرم می شوند، ماهیت اساسی خانواده، پیوند و ارتباط روحی است. «اعتماد و اطمینان»، از عوامل اساسی یک رابطه است. بدون اطمینان به طرف مقابل، نمی توان انتظار یک رابطه را داشت. اعتماد و اطمینان به فرد، زمینه و بستر یک ارتباط را به وجود می اورد. در حوزه خانواده، «صمیمت و عواطف مثبت» میان همسران، از مسائل کلیدی و حساس زندگی زناشویی است. طبق برخی نظریه ها، اساس پایداری و رضایت زناشویی، «مودت و مهربانی» است. بدون مودت و رحمت، نمی توان به موفقیت خانواده و تداوم آن اندیشید.

2. از مسائل مهم در روابط بین همسری، ارزیابی همسر است.
این اصلی است که معمولاً افراد، همدیگر را ارزیابی می کنند و تصویری و تصوری از آنان در ذهن خود می سازند . نوع این تصور نقش مهمی در کیفیت ارتباط دارد و ارزیابی مثبت از همسر، در کیفیت ارتباط دارد. ارزیابی مثبت از همسر ، موجب خوش گمانی می شود و حالتی از اطمینان و اعتماد را به وجود می اورد و سبب جذب و استحکام ارامش می کند و از رابطه خود لذت می برد. امام علی (ع) درباره این موضوع تاکید می کند «از سویی خوش گمانی موجب آرامش روانی می شود». (غررالحکم: 4816) و «اندوه انسان را کاهش می دهد.» (غررالحکم: 8842) . امام صادق(ع) نیز تاکید می کند که «از خوش بین بودن بهره ای برگیر، که با آن دلت را آرام کنی و کارت را پیش می بری.» (بحارالانوار: ج 78/ص209/ح84)

3. گاه این تصور ، بد و منفی است.
ارزیابی منفی، موجب تردید و بدگمانی ، سپس موجب احساس ناامنی می شود و ذهن را از تصورات بد پر می کند و بدین سان انسان را اندیشناک و فضای روابط را تیره و تار می کند و موجب دوری افراد از یکدیگر می شود. معمولاً چنین ارزیابی هایی غیرواقعی است و صحت ندارند . حداوند متعال از این گونه گمان ها به عنوان گناه «حجرات : آیه 12» و رسول خدا (ص) به عنوان دروغ ترین دروغ ها یاد کرده (بحارالانوار: ج75/ص195/ح8؛ سنن آبی داوود: ج4/ص280/ح4917) و مردم را از ان برحذر داشته اند. طبیعتاً در چنین فضایی حزن و اندوه حاکم خواهد بود . ذهنی که پر از تردید و بددلی نسبت به یکدیگر باشد، حس بدی را تجربه خواهد کرد.

4. بدگمانی نسبت به همسر ، اثرات ویرانگری بربنیان خانواده برجای می گذارد.
هم گونه که پیش تر اشاره شد پایه های استحکام خانواده بر اطمینان همسران نسبت به یکدیگر بنا می شود ، این یک اصل است . بدگمانی ، زمینه رفتارهای ناهنجار و نادرست بعدی را به وجود می آورد. وقتی نگاه منفی در ارزیابی همسر حاکم شد، بر همه ابعاد روابط زناشویی سایه شوم خود را می گستراند و امام علی (ع) بر این بدگمانی سبب تباهی همه امور و برانگیخته شدن شر می شود تاکید می کند. (غرالحکم: ح 5575)
ایشان تصریح دارد سرآغاز بدگمانی، شک و تردید است و وقتی بدگمانی و بددلی حاکم شد:
فرد، بدپندار و بدباطن می شود.
نسبت به دیگران زیاد غیبت و بدگویی می کند.
از همگان گریزان است.
جای آشتی با هیچ دوستی را باقی نمی گذارد.
به دیگران اطمینان نمی کند و اطمینان دیگران را از خود سلب می کند
تصور کنید اگر چنین حالتی برخانواده حاکم شود، چه فضایی به وجود خواهد آمد. آیا از این زندگی می توان انتظار خوشبختی و آسایش داشت؟

5. بدگمانی بیماری است (غررالحکم ح 839) زیرا افراد دیگری و از جمله همسر خود را برخلاف انچه هست ارزیابی می کند.
از این رو ، بدگمانی رابطه تنگاتنگی با ویژگی خود فرد دارد. هنگام ارزیابی نسبت به دیگران، معمولاً افراد از جایگاه خود به دیگران نگاه و با همان عینک وجود خودشان درباره دیگران داوری می کنند. نظام داوری درباره دیگران، متاثر از شخصیت وجودی خود آنان است. از این رو کسانی که به ناحق نسبت به دیگران بدگمان اند، خودشان افراد بدباطنی هستند. امام علی (ع) تصریح می فرماید: « انسان بد ، به هیچ کس خوش گمان نیست؛ زیرا همه را مانند خود می داند.» و در سخن دیگری می فرماید:« آدم شرور به هیچ کس گمان نیک نمی برد ؛ چون همگان را به خوی و خصلت خود می بیند». در حقیقت انسان بدگمان ، خود را در آینه دیگران می بیند و توصیف می کند. شاید بتوان از این راه، شخصیت و باطن افراد بدگمان را تشخیص داد. پس اگر به همسر خود بدگمان هستید ، بدانید آنچه را به او نسبت می دهید در حقیقت نتیجه کارکرد ناسالم و بیمار دستگاه ارزیابی و داوری شما بوده و به نوعی ویژگی خودتان است که به او نسبت می دهید!

6. از موری که ممکن است اتفاق افتد، اشتباه شدن بدگمانی با غیرت است.
غیرت، صفتی لازم و بلکه ضروری برای حفظ و حراست از کیان خانواده است. اسلام عزیز مدلی از روابط میان محرم و نامحرم را طراحی کرده که به صلاح زندگی است و آن را از آفات جدی حفاظت می کند. لذا مومن باید غیور باشد و نسبت به این مرزها حساس باشد. خداوند متعال به صفت غیرت خوانده شده است. (بحار الانوار : ج 76/ ص 32/ح1) و اهل غیرت را دوست دارد. رسول خدا (ص) نیز غیور است و به همین دلیل انسان های با غیرت مورد ستایش و انسان های بی غیرت مورد نکوهش قرار گرفته اند. به نظر می رسد یکی از دلایل ناهنجاری های امروز بی غیرتی مردان است. اما نباید فراموش کرد غیرت نیز حد و مرزی دارد. از حد خود خارج شود، بدگمانی منفی تبدیل می شود. وقتی می توان غیرت ورزید که واقعاً تخلفی رخ داده باشد. اگر تخلف قطعی نباشد، حساسیت نشان دادن بر مبنای حدس و گمان خواهد بود و این حدس و گمان ها نیز معمولاً نادرست اند. از این رو ، در عین تاکید جدی بر غیرت، باید جداً مراقب بود بدگمانی و بددلی به جای غیرت نشانده نشود؛ چه بسا همین بدگمانی بی دلیل، زمینه ساز وقوع در کار ناشایست می شود. رسول خدا (ص) می فرماید «غیرتی هست که خدا دوست دارد و غیرتی هست که دوست ندارد. غیرتی را که دوست دارد غیرت ورزی هنگام شک است و غیرتی را که دوست ندارد، غیرت نشان دادن در جایی است که شکی در بین نباشد.» (کنزالعمال:7067) . امام علی علیه السلام فرمود:« از غیرت نا به جا نسبت به زنان بپرهیز که آن، زن سالم را به بیماری می کشاند و پاکدامن را به بدگمانی (اندیشه گنهکاری) ، بلکه درباره آنان محکم کاری کن. آن گاه اگر عیبی دیدی در مجازات کوچک و بزرگ درنگ مکن». (کافی : ج 5، ص537 ح 9) بنابراین انسان باید مراقب باشد به اندک احتمالی، تهمت نزند و غیرتی نشود.

7. برای پیشگیری از اشتباه بدگمانی با غیرت، هر کدام از همسران باید مواردی را رعایت کنند.
این نیز برای این است که براساس منابع اسلامی، الگوی سبب شناسی بدگمانی، هر دو طرف رابطه را شامل می شود. براساس الگوی طرفینی بدگمانی، هر کدام از طرفین سهمی در بدگمانی دارند. این سهم نیز براساس مدل (زمینه – تفسیر) شکل می گیرد؛ بدین معنا که طرف اول، «زمینه ساز بد گمانی» و طرف دوم «تفسیر گر منفی» است.
براساس آنچه گذشت ، هر کدام از همسران سهم خاص خود را در پیشگیری از بدگمانی دارند. گاه رفتار ما زمینه بدگمانی را به وجود می آورد. اما علی (ع) می فرماید : «همشینی با بدان ، بدگمانی به نیکان را در پی دارد. » اگر همسری، خیلی باز و راحت با نامحرم سخن بگوید و شوخی کند، آن گونه که با محارم رفتار می کند، نمی تواند بدگمانی و آشفته خاطری همسر را انتظار نداشته باشد . یا اگر هنگام صحبت با حانواده اش درگوشی سخن می گویند و به اصطلاح پچ پچ کند، انتظار سوء ظن نداشته باشد.
امام علی (ع) می فرماید: «هر که خود را در جایگاه تهمت و بدگمانی نهد، نباید کسی را که به او گمان بد برده است سرزنش کند.» (امالی صدوق: ص380/483) « هر که به اماکن بد رفت و آمد کند، متهم می شود و هر که خود را در معرض تهمت قرار دهد ، نباید کسی را را که به او گمان بد برده است، سرزنش کند.» (کنزالفوائد: ج2/ص182). بنابراین ، در رفتار خود تجدید نظر کنید و ببینید چه چیزی موجب بدگمانی همسر شده است.
از ویژگی انسان های رشد یافته توان تحمل ابهام است. افرادی که از بلوغ فکری برخوردارند وقتی با رفتار ابهام آلود مواجه شدند، می توانند آن را در خود هضم کنند و برآشفته نشوند. در تفسیر چنین رفتارهایی باید رویکرد مثبت داشت. امام علی (ع) می فرماید: «رفتار برادرت را به بهترین وجه آن تفسیر کن تا زمانی که کاری از او سر زند راه توجیه را بر تو ببندد». و «هرگاه سخنی از شخصی سر زد و نو می توانی برای آن توجیه خوبی بیابی، به آن گمان بدمبر.»(نهج البلاغه حکمت 360).
وقتی انسان کسی را مورد امتحان قرار داد و بر اساس شایستگی هایش او را انتخاب کرد، نباید به اندک احتمالی نسبت به او بدگمان شود یا سخن دیگران در او اثر گذارد. امام علی (ع) تاکید دارد «هر که دانست برادرش در دین استوار و ره پوی راه راست است، دیگر نباید به سخنان مردم درباره او گوش دهد. بدانید که گاه تیرانداز تیر می اندازد و تیرش به خطا می رود.» . این همان چیزی است که بادنر از آن به عنوان «تحمل ابهام» یاد کرده است.
تحمل ابهام به این مربوط است که افراد در انطباق خود با شرایط ابهام ، تا چه اندازه امادگی یا برای تطبیق خود با ان مشکل دارند . افراد از نظر میزان انطباق با ابهام، متفاوت هستند. کسانی که تحمل ابهام شان زیاد است معمولاً درک پیچیده ای دارند. آنان به اطلاعات بیشتر توجه می کنند و سعی دارند از قضاوت های زود هنگام پرهیز کنند. در زندگی همواره با ابهامات زیادی مواجه می شویم . بخشی از این ابهامات در ارتباط با دیگران اتفاق می افتد و برای مثال، ممکن است رفتارهای عجیب و غریب از دیگران ببینیم و مشاهده این رفتارها باعث سوال های بسیاری شود. افرادی که از توانایی تحمل ابهام بالا برخوردار نیستند، فقط به تعدادی از عناصر توجه می کنند، لدا ممکن است تحمل دیدن این شرایط را نداشته باشند و در برخوردها و تعاملات شان نیز تجدید نظر کنند . به این ترتیب ، روابط میان فردی نیز به هم خواهد خورد. در مقابل، افراد با تحمل ابهام زیاد، در محیط مملو از اطلاعات ناهمخوان ، از انعطاف پذیری بیشتری نسبت به دیگران برخوردارند.
خلاصه سخن این که اگر این دو کار از دو سوی رابطه صورت گیرد، زمینه بدگمانی از بین می رود.


حجت الاسلام دکتر عباس پسندیده، روان شناس و عضو هیئت علمی دانشکده علوم حدیث