آرامیس مشاور




گفت و گوی سازنده و غیر سازنده در میان زن و شوهر

آیین گفت و گو
در هر خانواده ای در مواقعی می توان الگوهایی از گفت و گو و مراوده سازنده و غیرسازنده را در میان زن و شوهرها و به طور کلی همه اعضای خانواده پیدا کرد. اما گفت و گو یا مراوده های سازنده کدام هستند و چه ویژگی هایی دارند و گفت و گوهای غیرسازنده و به عبارت بهتر مخرب کدام اند؟
منظور از گفت و گوی سازنده یا غیرسازنده زن و شوهرها، سبک مراوده یا به اصطلاح سبک های ارتباطی یا تعاملی خانواده است. روان شناسان در این زمینه از سبک های مختلفی نام برده اند؛ سبک مقتدرانه، سبک پرخاشگرانه، سبک منفعلانه ، سبک فعال، سبک عاشقانه، سبک وابسته، سبک دلبستگی وار و ...

اما صرف نظر از نام سبک های گفت و گو، نکته مهم، شناخت گفتگوهای مذکور است. به عبارت دیگر، بررسی ویژگی های گفت و گوی سازنده زوج ها و معین کردن آنهاست که حائز اهمیت می باشد. بعضی از ویژگی های گفت و گوی سازنده بین زن و شوهرها به قرار زیر است:
در یک گفت و گوی سازنده، زن و شوهر به نیازها و فراخوان های عاطفی یکدیگر پاسخ مناسبی می دهند، یعنی زوج ها درک درستی از مطالب بیان شده توسط همسرشان داشته و پاسخ یا واکنش ها آنها به سرنخ های مطرح شده همسر، مناسب و درخور است. مثلاً اگر مردی به خانه وارد شد و رو به همسرش گفت: «خیلی خسته ام» انتظار می رود که زن این موضوع و نیاز عاطفی وی را درک کند و برای نمونه بگوید: «خدا قوت، از چهره ات معلوم است که خیلی خسته ای» اما اگز زن در پاسخ به شوهرش بگوید «حالا هم که آمده ای خانه، خستگی ات را آورده ای» پاسخ مناسبی به همسر نیست (در این باره در ادامه باز هم صحبت خواهد شد).
در یک گفت و گوی سازنده پیام ها به روشنی و ساده و واضح مطرح می شوند و در آنها از ایجاد ابهام خبری نیست، در صورتی که درک پیام پوشیده ، بسیار سخت و منظور از آن نامشخص است.
در یک گفت و گوی سازنده، ارتباط مستقیم است و به طور مشخص، مخاطب گیرنده پیام است و افراد به نشانه های غیرکلامی (در کنار گفتار) همدیگر نیز توجه می کنند.
در یک گفت و گوی سازنده، ارتباط سبکی فعالانه دارد و افراد با شور و اشتیاق با همدیگر مراوده و گفت و گو می کنند.
در یک گفت و گوی سازنده، سبک پاسخ دهی زوج ها به همدیگر سبکی مخرب نیست.
اگر دو مورد آخر(یعنی سبک ارتباطی فعال در مقابل غیرفعال و سبک ارتباطی سازنده در مقابل مخرب) را مبنای مراوده ها و روابط زوج بدانیم و انها را محور های بردار گفت و گوهای زن و شوهر تصور کنیم ، از ترکیب آنها چهار سبک مراوده حاصل می شود.(این کاری است که روان نشاسی به نام گیبل انجام داد.)
اگر این چهار سبک مراوده یا را درباره خبرهای خوش و شیوه عکس العمل همسر به اخبار خوشی که همسرش به او می گوید موثر می دانند، ولی واضح است که می توان سبک های مذکور را درباره سایر مراوده ها و گفت و گوی خانوادگی هم به کار برد. به اختصار به این سبک ها اشاره می کینم:
1- سبک سازنده فعال
مناسب ترین سبک و سالم ترین آنهاست. نوع مراوده و ارتباط زن و شوهر با هم شور و شوق است، زوج در هنگام گفت و گوی تبسمی برلب دارند (یا حداقل چهره عبوس و گرفته ندارند)، زن و شوهر در کنار توجه به محتوای گفتار یکدیگر و شنیدن خوب و فعال ، به نشانه های غیرکلامی یکدیگر نیز توجه دارند، بین آنها تماس چشمی برقرار است و اعضای خانواده در هنگام حرف زدن با یکدیگر به چهره و چشمان هم می نگرند.
2- سبک فعال مخرب
نام این سبک ، ماهیت آن را مشخص می سازد . در این سبک مراوده و رابطه، نظر طرفین به شکل کاملا منفی ابراز می شود و سرنخ های غیرکلامی منفی بروز می کنند، به بیان دیگر، این سبک گفت و گو منفی ولی بسیار پر صداست؛ پرخاشگری، فریاد و داد و هوار و جیغ زدن از جمله روش های سبک فعال مخرب است . نگاه به همدیگر پرخاشگرانه و از روی بی محبتی است.
3- سبک سازنده منفعل
در این سبک ارتباطی، ابراز هیجان ها و عواطف ، فعالانه صورت نمی گیرد اگر چه ممکن است عواطف، فعالانه مثبتی هم در گفت و گوی های میان زن و شوهرها وجود داشته باشد، ولی ابزار آنها با گرمی و حرارت همراه نیست. جنبه های مثبت زندگی به ویژه آنها که مربوط به همسرند و یا از سوی او مطرح می شوند، چندان شور وشوقی برنمی انگیزند و به طور کلی نسبت به گفته های همسر نوعی بی تفاوتی وجود دارد.
4- سبک منفعل مخرب
زن و شوهر یا حداقل یکی از آنها هیچ میلی به مراوده و گفت و گو ندارد. تماس چشمی کمی با هم دارند یا اصلاً به صورت هم نگاه نمی کنند. همسران از هم دورند، گویی میان انها فاصله وجود دارد. اگر مراودات آنان کمی جدی تر شود، اغلب یکی با ترک موقعیت یا کنار شیدن ، بی میلی خود را به مراوده نشان می دهد یا فوراً موضوع بحث را عوض می کند

از میان این چهار سبک مراوده، تنها سبک سالم، سبک فعال سازنده است . این سبک همانی است که پرفسور جان گاتمن معتقد است در آن زن و شوهر سرنخ های عاطفی کلامی و غیرکلامی همدیگر را دریافته و با پاسخ دهی به نیازهای عاطفی یکدیگر، گفت و گو و تعاملی سازنده و موثر میان خود برقرار می کنند. پیش تر نمونه ای از دریافت سرنخ های عاطفی را اوردیم. اکنون صحنه ای را در نظر بگیرید: فرض کنید بانویی تمام روز پنج شنبه را به تمیز کردن انباری خانه مشغول بوده و بعد از همسرش که مشغول تماشای فوتبال تیم محبوبش از تلویزیون بوده، می خواهد نگاهی به انباری بیندازد تا ببیند چقدر خوب نظافت شده است . طبیعی است این بانو با این تقاضا یک فراخوان (سرنخ) عاطفی مبنی بر قدردانی شوهرش داده است، اما بگذارید ادامه ماجرا را از زبان او (خانم) و در یک جلسه مشاوره بشنویم:«من تمام روز پنج شنبه انباری را تمیز می کردم و آقا نشسته بود و فوتبالش را نگاه می دید . بعد وقتی کارم تمام شد و به او گفتم بیا و ببین ؛ به جای تشکر؛ به من می گوید: وقت زیادی را صرف تمیز کردن انباری به این کوچکی کردی ها!»
همان طور که ملاحظه می شود، این زن برای نوعی حمایت و ارتباط عاطفی همسرش یک فراخوان (سرنخ) عاطفی داده، ولی شوهرش اصلا آن را نگرفته است. این نمونه ای از یک گفت و گوی غیرسازنده است. اما اگر در همین صحنه، شوهر پس از دیدن انباری تمیز شده به همسرش می گفت:« به به، چقدر خوب شده، دستت درد نکند، خیلی زحمت کشیدی و ...»
این گفت و گوی سازنده و فعال بود. اجازه دهید تا بحث را با نمونه ای به پایان ببریم که خود گیبل و همکاران او در توضیح انواع سبک های چهارگانه مراوده ای زن و شوهر ها ذکر می کنند . فرض کنید بانویی در محل کار قرار است ارتقای شغلی بگیرد و مثلا رئیس اداره شود. او این موضوع را شب در خانه با همسرش مطرح می کند. و با توجه به سبک های چهارگانه مورد اشاره واکنش شوهرش این چنین است:
فعال سازنده: «خیلی عالیه، خیلی خوشحالم، آفرین، لیاقتش را داری، مطمئنم که در این سمت تو عالی خواهید بود.»
فعال مخرب: «اگر مدیر بشی ، هر روز از صبح تا شب باید بروی سرکار، یک روز هم راحت نخواهی بود، حتی تعطیلی ها! پدر آدم در می آید»
 منفعل سازنده: «خیلی خوبه که تو را هم برای این شغل در نظر گرفته اند.» ( هیچ شور و شوقی وجود ندارد و ابراز عاطفی به چشم نمی خورد.)
منفعل مخرب: «چی مدیر یشی؟ هاها، خوبه، حالا بدوبدو که از گرسنگی دارم از حال می روم، بدو که روده کوچیکه روده بزرگم را خورد، بجنب».


دکتر فرید براتی سده، روان شناس، مدرس دانشگاه علامه طباطبایی