آرامیس مشاور




خانواده ها چگونه استفاده از شبکه ها ماهواره ای را مدیریت می کنند؟

نصبان به جای کارشناسان!
ممنوعیت کامل دسترسی به هر نوع شبکه ماهواره ای در قانون مصوب سال 1373 و عدم اعمال هیچ گونه تجدیدنظری در این قانون تا این زمان، موجب شده است تا بررسی تخصصی و کارشناسی محتوا و تاثیرات منفی این تکنولوژی بر خانواده ها کم رونق شود.
یکی از مشکلات موجود در خصوص مسئله ماهواره آن است که نهادهای مختلف نمی پذیرند که درصدی از خانواده ها– که ممکن است کم هم نباشند – بیننده برنامه های ماهواره ای اند و حال با پذیرش این پیش فرض برای کاهش پیامدهای منفی برخی شبکه ها و برخی برنامه ها چه نوع اطلاعاتی را باید در اختیار خانواده ها قرار داد. در واقع در کشور ما تلاش نشده است که برای آن بخشی از خانواده ها که بیننده برنامه های ماهواره ای اند، اطلاعاتی در جهت برنامه های ماهواره فراهم شود. اگر هم تلاشی صورت گرفته، کلیت ماهواره زیر سوال رفته است و این چنین مواجهه با این پدیده نیز معمولا از طرف مخاطب پس زده می شود.

 

این در حالی است که رسانه های جمعی در قالب نقد و نظر و ارزیابی کارشناسی خود در خصوص برنامه ها، فیلم ها و سریال های صدا و سیما، این چنین تلاش هایی را انجام می دهند؛ حال آنکه برنامه های ماهواره ای با توجه به تعدد و تنوع شبکه ها، بیشتر نیازمند چنین ارزیابی ای هستند. در بیشتر کشورهای دنیا، نگرانی عمومی از آنچه که شبکه های تلویزیونی به خانواده ها و به ویژه کودکان ارایه می دهند، وجود دارد.
یکی از این گام ها آن بوده که برای حل این مساله، رتبه بندی محتوایی برنامه های تلویزیونی (TV content rating system) به کار رفته است.
در این زمینه از طرفی قوانین و مقرراتی به تصویب رسیده است که طبق آنها شبکه ها باید نوع و محتوا و ساعت پخش آن را برای سنین مختلف در نظر بگیرند و در بالا یا پایین قاب تصویر تلویزیون به خانواده ها اطلاع دهند که محتوای هر برنامه، مخصوص چه سنینی است.
به همین منظور علامت های استانداردی تعریف شده است . برای مثال، وجود مثلثی که در داخل آن کلمه P آمده باشد و این مثلث در یک مربع صورتی رنگ قرار گرفته باشد، بیانگر ان است که این برنامه مخصوص کودکان قبل از سن مدرسه است یا اگر در داخل آن مثلث کلمه C بینید و رنگ مربع نیز نارنجی باشد به معنای آن است که این برنامه خاص سنین شش تا هفت سال است.
علامت های دیگری هم وجود دارند که می گویند تماشای این برنامه برای همه سنین بلامانع است، تماشای این برنامه برای کودکان به تنهایی مناسب نیست و باید با والدین همراهی شود و غیره. نکته حایز اهمیت آنکه با توسعه تحقیقات روان شناختی، در کشورهای توسعه یافته دامنه این سنین به مرور کمتر می شود. به عبارت دیگر تعداد گروه های سنی تعریف شده در این رتبه بندی ها محتوایی بیشتر می شود.
در صورتی که شبکه ها این مقررات را رعایت نکنند، ممکن است با جریمه هایی مواجه شوند. علاوه بر تمهیدات قانونی برای این مساله، به طرق گوناگون بر سازندگان این نوع تکنولوژی ها نیز فشار وارد می شود. تا در محصولات خود امکان نظارت بر محتوا ا افزایش می دهند. برای مثال در رسیورهای گیرنده شبکه های ماهواره ای انواع قفل ها تعبیه شده است تا امکان نظارت والدین بر رفتار تماشای (viewing behavior) کودکان بیشتر می شود.
همچنین دستگاه هایی که با نصب آن در گیرنده ها، شبکه ها یا محتواهای تماشا شده ثبت می شود و می توان فهمید که اعضای خانواده ها به چه شبکه هایی مراجعه کرده اند. ساز و کار دیگر آنکه در ریموت کنترل های دکمه ای نصب شده که بافشار دادن آن اطلاعاتی درباره هربرنامه ارایه می شود.
اطلاعاتی نظیر وجود «تکه کلام ها و تصاویر مستهجن»، «صحنه های خیلی خشن» و «صحنه های خاص بزرگسالان» از آن جمله است.
تحقیقات اولیه نگارنده این سطور نشان دهنده آن است که بیشتر خانواده های بیننده برنامه های ماهواره ای در ایران – باوجود درج این نوع علامت ها و اطلاعات در برخی شبکه های ماهواره ای – اطلاعی از آنها ندارند و تنها پس از تماشای یک برنامه و مشاهده صحنه های ناهنجار در آن، اطلاعاتی نسبت به آن به دست می آورند.
معمولاً خانواده های نگران، نام شبکه ها یا برنامه های «صحنه دار» را از نصابان ماهواره می پرسند! و این نصابان هم معمولا اطلاعات معتبری ارایه نمی دهند. در واقع این نصابان هستند که شکل دهنده خط مشی تماشای خانواده (family viewing policy) هستند و نه خرد جمعی حاصل از ارزیابی کارشناسی.
بنابراین،لازم است به جای برخورد هیجانی با پدیده ماهواره، در جهت افزایش سواد بصری مخاطبان، مجال بیشتری برای بررسی های کارشناسی فراهم کرد.
خانواده ها علاقه مندند تا بدانند که کودکانشان کدام شبکه برای آنان مشکلی ندارد و تماشای کدام شبکه باید با همراهی والدین صورت گیرد.
با چنین مواجهه ای تا حدی می توان خانواده ها در مقابل برخی از شبکه ها واکسینه کرده و تاثیرات منفی ماهواره را کاهش داد.
سال ها قبل به چند نهاد فرهنگی پیشنهاد دادم که با کمک روان شناسان، متخصصان ارتباطات و جامعه شناسان دفترچه ای تهیه و در بین والدین توزیع شود و با توضیح علامت های استاندارد جهانی که بیانگر موضوع محتوای برامه ها یا دامنه سنی لازم برای تماشای آنهاست، معرفی شبکه های سالم، معرفی شبکه های اروتیک و ناهنجارها، در مدیریت محتوا به خانواده ها کمک کنیم. در واقع، منبع اطلاعاتی شکل گیری «خط مشی تماشای برنامه های ماهواره ای در خانواده ها» را نه نصابان بلکه کارشناسان قرار دهیم. پیشنهادی که تا کنون اجرا نشده است.


دکتر فردین علیخواه – جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان