بچه ها در هر سنی نیاز روانی خاص خودشان را دارند، طلاق براورده شدن این نیازها را تهدید می کند، اما می توان از آن پیشگیری کرد.
«کودکان طلاق» ازان اصطلاخاتی که باعث می شود برخی از همسران به رغم وجود مشکلات فراوان در زندگی مشترک ترجیح دهند طلاق نگیرند، چرا که تصور می کنند در صورت جدایی آینده تیره ای در انتظار فرزندان آنهاست. از طرفی والدینی که مجبور به طلاق شده اند، همیشه در پس ذهن خود نگرانی و دغدغه دارند، که آنیده فرزند آنها چه طور خواهد شد و آیا در شرایطی که آنها طلاق گرفته اند و فرزندان شان برچسب کودکان طلاق دارند می توان به آینده آنها امیدی داشت؟

اگر چنین سوالی را از هر فرد متخصص و آگاهی بپرسید به شما خواهد گفت کیفیت ارتباط کودکان با والدین آنها مهم ترین عاملی است که می تواند میان عوارض طلاق بر کودکان را تعیین کند و آینده کودکان را روشن یا تیره سازد. اما قدم اول بری داشتن ارتباطی مناسب با کودکان بعد از طلاق ، آگاهی داشتن از نیازهای کودکان در سنین مختلف و برنامه ریزی بر مبنای نیازها و ویژگی هاست. در این مجال اشاره ای مختصر به این موضوع در چهار گروه سنی خوایم داشت.

بدو تولد تا سن 3 سالگی

چه ویژگی هایی دارند؟ مهم ترین نکته در این سن اعتماد کودکان به اطرافیان و دنیای بیرون است. در پایان سه سالگی انتظار این است که کودک بتواند خودش را جدای از والدین و مراقبان در نظر بگیرد، از نظر هیجانی تا حدی خودش را بشناسد و از فوران اولیه هیجانات خارج شده باشد، مهارت های کلامی برای برقراری ارتباط بیاید و آموزش توالت در او پایان پذیرفته باشد. در این محدوده سنی بچه ها نیاز دارند بتوانند اتفاقات اطراف خود را پیش بینی کنند. به همین منظور باید اطراف کودک، تا حدی، ثبات داشته باشد و برنامه ها به شکلی روتین و ثابت در مورد او اجرا شود.
چه زمانی طلاق عوارض دارند؟ در این دوره در صورتی که برنامه روزانه و با ثبات بچه ها به شدت به هم بریزد یا طلاق والدین پر تنش باشد می تواند با عوارضی چون بازگشت بچه ها به رفتارهای سنین پایین، مثل خیس کردن خود یا انگشت مکیدن همراه باشد، علاوه براین می تواند اختلال در خواب و تحریک پذیری دراین بچه ها دیده شود.
برخی بچه ها ممکن است علائم افسردگی را از خود نشان دهند، به ویژه که غالب آنها توان بیان کردن دقیق احساسات و خواسته های خود را ندارند. اضطراب جدایی که در این گروه سنی به صورت معمول تا حدی دیده می شود در این گروه از بچه ها می تواند شکلی اغراق شده به خود بگیرد.
در این شرایط اگر والدین که از هم جدا شده اند نیز دچار افسردگی شوند، امری که چندان دور از ذهن نیست، احتمالا مراقبت های اولیه از کودکان می تواند مختل شود. باید توجه داشت بچه های این گروه سنی از نظر اختلال در رشد بسیار آسیب پذیر هستند.
نکاتی که باید توجه داشت:
• تا هجده ماهگی دقت شود برنامه مراقبتی کودک تغییری نکند و فقط یک نفر از او مواظبت کند. ثبات مراقبت در این سن برای ایجاد اعتماد در بچه ها اهمیت بسیاری دارد.
• در زیر یک سالگی، زمانی که کودک با والد دیگری که پیش او زندگی نمی کند می خواهد سر کند، فقط در حد چند ساعت باشد و برای خواب دوباره نزد همان والد ثابت خود برگردد.
• در محدوده هجده ماهگی تا سه سالگی با توجه به افزایش توانایی شناختی کودک و حافظه او می تواند برای یک شب در هفته نزد والد دیگر برود.

3تا 6 سال؛ سال های پیش از دبستان

چه ویژگی هایی دارند؟ در این سن بچه ها توانایی های شناختی، زبانی و ارتباطی خود را تقویت می کند. نقش های جنسیتی نیز برای بچه ها اهمیت پیدا می کند. اگر جدایی والدین با درگیری های کمی همراه باشد یا حداقل به کودک منتقل نشود و از سویی ارتباط او با والدین حفظ شود کودک می تواند به مهد کودک برود و رشد منظم و خوبی داشته باشد و اعتماد به نفس و عزت نفس او نیز حفظ شود.

چه زمانی طلاق عوارض دارد؟ زمانی که بچه ها از اختلافات والدین سر در نمی اورند و آنها را بدون انتها می بینند، مشکل آغاز می شود. تاخیرهای رشدی یا بازگشت به دوره های قبل در زمینه توالت رفتن، خوابیدن یا غذا خوردن می تواند دراین شرایط مشاهده شود . افسردگی نیز در این گروه سنی می تواند روی دهد. کابوس های شبانه از دیگر مشکلات بچه ها در این گروه سنی است. آسیب به اعتماد بنفس یا بروز رفتارهای پرخاشگرانه یا اضطرابی نیز ممکن است در بچه ها دیده شود. بچه ها در این سن نگران والدین خود هستند و دوست دارند از آنها مراقبت و آنها را برای خود حفظ کنند. در واقع اولین رفتارهای مراقبت کردن از دیگران که مقدمه رفتارهای پدری و مادری در بزرگسالی است در این سن دیده می شود؛ زمانی که کودک خود را فراموش می کند تا به درخواست ها و نیازهای والدین خود رسیدگی کند. درابتدای زمانی که والدین از هم طلاق می گیرند این رفتار می تواند بیشتر دیده شود. اما اگر قرار باشد این شکل از رفتار ادامه پیدا کند، به ویژه اگر بیش از یک سال ادامه داشته باشد آن وقت باید فکری به حال کودک کرد.
نکاتی که باید به آنها توجه شود:
• بچه های بالاتر از سه سال به خوبی می توانند شبی را نزد والد دیگر خود بگذرانند و به مشکلی بر نخورند. البته اگر قرار باشد این تغییرات با فواصل کوتاه باشد این تغییرات با فواصل کوتاه و پی در پی روی دهد احتمال بروز مشکل وجود دارد.
• قوانین و نظم در خانه هر کدام از والدین بهتر است مشابه باشد برای این منظور لازم است حتما در مورد برنامه های تغذیه، خواب، وضعیت پزشکی، دستشویی رفتن، ارتباطات اجتماعی و عاطفی او و دیگر مسائل با همسر سابق خود گفتگو کنید.
• بچه ها در این دروه سنی برای خود خواسته هایی دارند و خودشان هم ممکن است اعمال نظر کنند، نظر آنها را محترم بشمارید و سعی کنید ان را در برنامه ریزی برای ملاقات با والدین دخالت دهید.

6 تا 12 سالگی: سال های دبستان

چه ویژگی هایی دارند؟ در این دوره سنی بچه ها می توانند انضباط اجتماعی را درک کنید و با قوانین به خوبی کنار بیایند. از سویی ارتباط با همسالان اهمیت بسیاری دارد. مشارکت در کارهای گروهی یکی از موضوعات مهم در این گروه سنی است. طی این دوره بچه ها می توانند احساسات خود را بهتر بشناسند و از نظر شناختی رشد قابل توجهی دارند. آنها می توانند در حوزه های مختلف ورزشی، هنری، شناختی و ... مهارت کسب کنند. زمانی که بتوانند عملکردی خوب در مدرسه، گروه های بازی و همسالان و خانواده داشته باشند، عزت نفس شان افزایش می یابد.

چه زمانی طلاق عوارض دارد؟ در سال های ابتدایی دبستان ممکن است، بعد از طلاق، کودک احساس غم و ناراحتی کند و دلش برای دیگر اعضای خانواده تنگ شود. اما در سال های بالاتر احساس خشم یا احساس گناه هم می تواند دیده شود. ممکن است کودک احساس کند در طلاق مقصر است، به ویژه اگر اختلافات مربوط به حضانت او نیز وارد ماجرا شود.این گروه از بچه ها علائم گسترده ای را می توانند نشان دهند. از افت درسی بگیرید تا مشکلات ارتباطی با همکلاسی ها و دوستان و از مشکلات خواب تا تغذیه و افسردگی و خشم و ... در این سن، بچه ها از اختلافات به شدت آسیب می بینند و اگر یکی از والدین افسرده باشد رفتارهای مراقبتی می تواند در کودک افزایش یابد.
نکاتی که باید توجه داشت:
• بچه ها در این سن خودشان نظراتی خاص برای حضور در خانه هر کدام از والدین دارند. شاید آنها بخواهند به صورت مساوی در خانه هر کدام از والدین باشند. اما واقعیت این است که حضور مساوی نه ممکن است و نه می تواند چندان مفید باشد. با توجه به اینکه وسایل مدرسه بچه ها زیاد است امکان جابه جایی به میزان وجود ندارد.
• استفاده از بچه ها به عنوان پیام رسان یا جاسوس یکی دیگر از خطراتی است که ممکن است در این دوره روی دهد. چرا که بچه ها آن قدر بزرگ هستند که بتوانند پیغام ببرند یا گزارش دهند و البته آن قدر کوچک هستند که نمی توانند در مقابل پدر و مادر نه بگویند. اما یادتان باشد این کار می تواند عوارض زیادی برای کودک داشته باشد.
• به نظر می رسد کودکانی با رفتن نزد والد دیگر، بهتر کنار می آیند که انتقال کودک با کمترین میزان درگیری روی می دهد.
اگر می خواهید کودک آسیب کمتری در این انتقال ببیند سعی کنید برنامه هایی که کودک در هر دو خانه دارد مشابه هم باشد، برنامه ی خواب، تغذیه و ... برای این منظور لازم است بتوانید با همسر سابق خود به گفتگو بنشینید.

13 تا 17 سالگی، سال های نوجوانی

چه ویژگی هایی دارند؟ مهم ترین تغییر در دوران نوجوانی استقلال و خودمختاری نوجوانان است. در این سن نوسانات خلقی، لجبازی یا عدم اطاعت از دستور بزرگ ترها دیده می شود که البته بخشی از آن به هویت یابی نوجوانان باز می گردد. باورها، تفکرات و اصول اخلاقی بچه ها در این سنین می تواند تغییر کند.

چه زمانی طلاق عوارض دارد؟ زمانی که طلاق در این دوره روی می دهد احساسات و هیجانات متفاوتی را نوجوانان تجربه می کنند. خشم، احساس گناه و نگرانی از آینده خود و خانواده از شایع ترین مواردی است که آنها را مشغول خود می سازد. اگر قرار باشد والدین اختلافات خود را جلو آنان بیان کند، ممکن است نوجوان از هر دو والد دوری کند و بین خود و آنها فاصله بیندازد. اگر درگیری ها در خانه شدید باشد ممکن است افسردگی، خودکشی، سوء مصرف مواد ، افت تحصیلی و رفتارهای پرخاشانه در این بچه ها دیده شود.
نکاتی که باید توجه کرد:
• نوجوانان به دلایل گوناگون ممکن است بخواهند از هر دو والد دوری کنند، در این شرایط در عوض فشار آوردن بیشتر سعی کنید کمی آنها را درک کنید یا از نزدیکان معتمد یا مشاور بخواهید به فرزندتان کمک کند تا فاصله او با شما بیشتر از این نشود.
• برنامه ریزی برای حضور در خانه هر کدام از والدین در این سن باید با مشورت نوجوانان باشد. برخی از بچه ها ترجیح می دهند بیشتر در خانه یکی از والدین باشد تا از این طریق راحت تر بتوانند با دوستان خود ارتباط برقرار کنند. البته حواس تان باشد برخی از بچه ها موضوع حضور در خانه هر کدام از والدین را تبدیل به موضوعی برای تحت فشار قرار دادن والد دیگر می کنند و از این طریق به دنبال عملی کردن خواسته های خود هستند.
• اگر بیش از یک فرزند در این سن داشته باشید ممکن است برای برنامه ریزی ها دچار مشکل شوید. چرا که هر کدام از آنها از نظرشان عمل شود. در این شرایط با گفت و گو مسئله را حل کنید تا رابطه شما وارد لجبازی نشود.

ریحانه عزت زاده، کارشناس ارشد مشاوره