لجبازی بچه ها می تواند دید و بازدیدهای عید را به شما زهر کند. با این رفتار رایج بچه ها چه کار کنیم؟
با نزدیک شدن تعطیلات عید نوروز و شروع میهمانی های خانوادگی و دید و بازدیدها، در میان شور و هیجان سال جدید، برخی از خانواده ها با مقاومت کودک شان برای رفتن به میهمانی روبه رو می شوند. لجبازی یا مخالفت کردن در کودکان نوعی رفتاری است که طی ان کودک از پذیرفتن و قبول کردن نظر و خواست والدین یا بزرگ تر خود سرباز می زند و برخواست و نظر خود اصرار می ورزد. در این مطلب می خواهیم بگوییم لجبازی چه دلیلی دارد و در روزهای عید چطور می توان برآن غلبه کرد.
بروز رفتار لجبازی معمولاً از سن 2 سالگی به بعد شروع می شود در حدود 3 تا 4 سالگی به اوج خود می رسد و در حدود 6 سالگی کاهش پیدا می کند. کودک سعی می کند تا با شیوه های مختلف (نظیر گریه کردن ، خواهش کردن یا ...) از انجام درخواست شما اجتناب کند و به هدف مورد نظر خود دست یابد. به طور طبیعی کودک به دنبال آن چیزی می رود که توجه اش به آن جلب می شود و یا جذابیت خاصی برایش داشته باشد، نه به دنبال خواسته و مطلوب دیگران که اصلا برای کودک جذاب و قابل درک نیست، حتی ممکن است که او متوجه علت طرح این خواسته یا نظر از سوی شما نشود. اما از سوی دیگر پدر ،مادر یا بزرگ تر ها انتظار دارند بچه از خواسته های او تبعیت و ان ها را اجرا کند. در نتیجه در این حالت والدین سعی می کنند تا با دستور دادن و امر و نهی کردن به کودک، خواسته های خود را عملی و او را ملزم به اجرای آنها کنند. درست در همین جا است که میان خواسته والدین و کودک تعارض شکل می گیرد و همین امر می تواند زمینه ساز بروز تضاد و همچنین درگیری های فیزیکی از سوی بزرگ ترها با بچه لجباز شود. عادت های متعددی باعث ایجاد چنین رفتاری در کودکان می شود که می توانیم با برطرف کردن شان از بروز لجبازی در کودک مان جلو گیری کنیم مانند:
نحوه برخورد والدین
مهم ترین و موثرترین عاملی که سبب می شود برخی از کودکان لجبازی کنند، نحوه برخورد والدین است. در نتیجه، انتخاب شیوه صحیح و مناسب می تواند از شدت لجبازی و مخالفت جویی در هر کودکی بکاهد و سطح همکاری و پذیرش او را بالاتر ببرد، استفاده از یک روش غیراصولی، نتیجه ای عکس دارد و می تواند حتی به روابط بین والدین و کودکان آسیب برساند و بروز دردسر برای هر دو طرف شود.
• مثلا گاهی برخی از والدین گمان می کنند که کودک باید کاملا آزاد و رها باشد و بدون رعایت هیچ گونه محدودیت و نظم و قانونی، کودکی کند. این نوع از والدین هرگز به کودک خود امر و نهی نمی کنند و او را با به هیچ یک از حد و مرزهای رفتاری آشنا نمی کنند. معمولاً در برابر رفتارهای نامناسب کودک شان سکوت می کند و یا با «بکن» و «نکن» سعی در آرام کردن کودک دارند. در حالی که هیچ کودکی بدون آموزش، آگاهی به اصول و شیوه های رفتاری مناسب را ندارد و زمانی که کودک این آموزش را از والدین خود نگیرید، الگوی رفتاری را به میل خود تعریف می کنند و با این تصور که «می تواند و اجازه دارد« هر کاری را که مایل است انجام می دهد . در نتیجه بدرفتاری و مخالفت جویی از سوی آنها امری طبیعی و قابل پیش بینی است. برای مثال، ممکن است برخی از کودکان در مهمانی به همه وسایل خانه میزبان دست بزنند و حتی موجب آسیب رساندن به آنها شوند. اما والدین هیچ گونه واکنشی از خود نشان ندهند و به راحتی از بدرفتاری کودک چشم پوشی کنند. این کودک همین شیوه را در مهد کودک ، مدرسه و دیگر مهمانی ها ادامه می دهد.
• به همین دلیل بهتر است والدین از همان سال های اولیه زندگی کودک ، قانون و نظم مشخصی را برای او در نظر بگیرند و از این طریق او را وظایفش آشنا و کودک را برای پذیرش یک سری از خواسته ها و اصول آماده کنند. به عنوان مثال، هر کودکی باید در ساعت مشخصی بخوابد، ادب را در برخورد با دیگران رعایت کند و آداب غذا خوردن را نیز یاد گرفته باشد.
• در مقابل این والدین، دسته دیگری هستند که با دادن دستورات و آموزش های متعدد، کودک خود را خسته و درمانده می کنند و باز دیگر زمینه را برای بروز لجبازی در فرزندشان فراهم می کنند. این دسته از والدین مرتباً در حال ایجاد دستورات متعدد هستند؛ زیرا گمان می کنند با این روش موفق خواهند شد که سطح اموزش پذیری کودک را بالا ببرند؛ در حالی که تعدد و تکثر قوانین، اجرای آنها را دشوار می کند.
• در این گونه موارد وقتی کودک خود را در مقابل دستورات مختلفی می بیند که ممکن است اجرای همه آنها خارج از عهده اش باشد، دست به مخالف جویی می زند و چه بسا به یک باره از اجرای تمام قوانین سرباز زند و همین امر موجب بروز درگیری با والدین شود.
تاثیر افراد و همبازی هایی که مورد علاقه کودکان نیستند.
یکی از عوامل دیگری که لجبازی و مخالفت جویی در کودکان را افزایش می دهد ، خارج از محیط خانه اتفاق می افتد. به عنوان مثال، حضور در جمع دوستان و همسالان لجباز و پرخاشگری که کودک در مهمانی و برخلاف میل و اراده شخصی و به اصرار والدینش مجبور به برخورد با آنها هست از جمله مواردی است که موجب بروز لجبازی در کودک می شود. در این شرایط، او شاهد برخی واکنش ها و رفتارهای سرسختانه ای است که از سوی این قبیل بچه ها سر می زند و اگر چه ممکن است خود کودک اجباز نباشد، اما ناخواسته چنین رفتارهایی را از سایر هم سالانش می بیند و می آموزد و موجب ایجاد بدرفتاری در کودک می شود. در چنین مواردی بهتر است که کودک متوجه شود که می تواند مشکلش را بیان کند، شما او را درک می کنید و با صبوری در حل مشکل به او کمک می کنید.
وضعیت جسمی، روانی و آمادگی کودک
از دیگر عوامل موثر در بروز بدرفتاری کودکان ، وضعیت جسمی و روانی آنها است که احتمال بروز رفتارهای نامطلوب را افزایش می دهد. عواملی مانند: خستگی ، گرسنگی، بی خوابی یا بدخوابی.
معمولاً در تعطیلات ، ساعت خواب و زمان خوراک کودکان منظم نیست . مخصوصاً در روزهای تعطیل نوروز به دلیل استفاده از انواع تنقلات چرب و شور، آجیل و شیرینی اشتها ندارد و وعده های عذایی مناسب و به موقع نیستند، همین امر موجب کسلی و بی حوصلگی آنها می شود. با مشخص کردن ساعت میهمانی ها و تنظم زمان لازم برای استراحت و خوراک فرزندان می توان از مخالفت جویی ها و نق زدن ها جلوگیری کرد.
همان طور که ما بزرگ ترها قبل از رفتن به میهمانی یا گردش نیاز داریم خود را آماده کنیم، فرزندان ما هم نیاز دارند که آماده شوند. البته نیاز آن ها با نیاز ما اندکی متفاوت است زنان رفتن به مهمانی یا گردش را یک ساعت قبل از حرکت به کودک یادآور شویم تا بتواند با کمک بزرگ ترها آماده شود. زمانی که کمی قبل از حرکت به کودک بگوییم آماده شود، این کار باعث لجبازی و مخالفت او می شود . چون دایم به او تذکر می دهیم که زودباش ، سریع تر، دیر شد و ... به جای این که سرعت کودک را برای آماده شدن بیشتر کنیم، باعث می شویم که مخالفت کند. گاهی بدرفتاری کودکان علت های روانی همچون ترس، اضطراب ، خشم و غیره دارد. در این صورت بهتر است علت این نگرانی را جویا شویم و مشکل را رفع کنیم و در صورت لزوم با روان شناس کودک در میان بگذاریم.
امیتاز و حذف پاداش
کج خلقی، رفتاری است که در کودکان لجباز بسیار دیده می شود. کودکان کج خلقی را با رفتارهایی مانند نق زدن، گریه کردن، پا کوبیدن تا پرت کردن اشیاء و افتادن روی زمین، جیغ کشیدن و حبس کردن نفس نشان می دهند. معمولاً کودک با هدف دست یابی به خواسته هایش این کار را انجام می دهد. در مواجهه با این رفتار لازم است والدین پیام را به کودک منتقل کنند که رفتار او غیرقابل قبول است. اگر کودک برای رسیدن به خواسته خود چه درست و چه نادرست شروع به گریه کردن و یا دادکشیدن بکند و از این راه به خواست خود برسد و والدین با برآورده کردن خواسته اش او را ساکت کند، باعث پرورش لجبازی در او می شوند. در نتیجه، کودک یاد می گیرد برای رسیدن به خواسته های خود در مقابل درخواست والدین لجبازی کند. البته تشویق برای کارهای مثبت و خوب با رشوه دادن فرق دارد. اما یاید توجه داشت که تشویق و پاداش باید به اندازه و در خور کار او باشد. کودک را به دلیل رفتار خوب ، تشویق کنید. دادن پاداش و امتیاز به هنگام ارائه رفتار مناسب ، لجبازی در کودکان را کاهش می دهد. رفتار کودک را تحسین کنید، نه شخصیت او را. همچنان که وقتی از او انتقادی می کنید شخصیت او را زیر سوال نبرید. به جای این که به او بگوییم: «خیلی بچه بدی هستی» می توان گفت: «من از طرز حرف زدن تو خوشم نمی آید.»
توجه به این عوامل (درونی و بیرونی)نشان می دهد که لجبازی و مخالفت جویی در کودکان به یک عامل بستگی ندارد و مجموعه ای از عوامل بیرونی و درونی در شکل گیری و شدت یافتن آن تاثیرگذار است. پس یادتان باشد که لجبازی کودک تان را فقط به یک دلیل ربط ندهید و برای مجموعه دلیل ها مجهز به همه مجموعه راهکارهایی که گفتیم باشید.
الناز صالحی زاده – کارشناس ارشد روان شناسی بالینی
