اولین روزهای مدرسه تقریبا در زندگی همه انسان ها روزهای خاصی هستند. کودکی که همه وقت خود را با والدینش می گذرانده، کودکی که اگر هم به کلاس هایی می رفته یا از مهد و مراکزی مانند خانه های اسباب بازی استفاده می کرده، با سیستم آموزشی منظمی روبه رو نبوده است، ناگهان وارد دنیای تازه ای می شود؛ دنیای کلاس و درس و ومعلم و همکلاسی؛ دنیای جدیدی به نام مدرسه با انبوهی از همسالان که برای اهداف مشخصی دور هم جمع شده اند.
دیگر قرار نیست همه وقت خود را با والدینش بگذارند و در خانه باشد. در هر زمان که خواست به اسباب بازی و تلویزیون و مانند آن دسترسی نخواهد داشت و زمان کمتری برای بازی در حیاط یا همراه با بچه های همسایه پیدا خواهد کرد.
از طرف دیگر ، وارد مدرسه می شود . در کلاس درس باید زمانی که از او انتظار می رود یک جا بنشیند. قوانین مدرسه را بشناسد و از آن ها پیروی کند. سیستم آموزشی مدرسه را درک و خودش را با آن سازگار کند و براساس انتظاری که از او می رود، یاد بگیرد، تکلیف انجام بدهد و حتی امتحان بدهد.
مجموعه ای این تغییرات در کنار هم، دگرگونی بزرگی را در زندگی یک کودک به همراه دارد که شاید بزرگ ترها آن را دست کم بگیرند. اگر کودک برای این همه تغییر از پیش آمادگی داشته باشد، با احتمال بالاتری می تواند از عهده سازگار شدن با آن ها بربیاید.
تمرین و آمادگی برای انتظاراتی که از او می رود
یکی از بزرگترین چالش هایی که ممکن است یک کودک در مدرسه با آن مواجه شود، درک نکردن انتظاراتی است که از او می رود. واقعا از یک کودک در بدو ورود به مدرسه چه انتظاراتی می رود:
• بتواند در طول یک زنگ درسی، سرجای خودش بنشیند.
• به صحبت های معلم خود گوش بدهد و کاری که از او می خواهند را انجام بدهد.
• وقتی خواسته ای دارد، اجازه بگیرد.
• درک کند همه بچه های کلاس به یک اندازه از توجه معلم سهم دارند.
• قوانین مدرسه را خارج از کلاس رعایت کند.
• دفتر معاونین مدرسه را به عنوان مرجعی برای مراجعه بشناسد و در صورت بروز هر مشکلی به آن جا مراجعه کند.
• تکالیف خانه را در خانه انجام بدهد.
• براساس برنامه ای که برایش ترتیب داده شده، ساعت های روز خود را بگذراند.
همین مواردی که برای شما ممکن است خیلی ساده و بدیهی به نظر برسند، همه و همه، برای یک کودک تازه وارد ممکن است سنگین باشند. اگر آن ها را به درستی درک نکند و یا نتواند سریع با آن ها هماهنگ شود و خودش را سازگار کند، ممکن است از سوی دیگر همسالان یا حتی معلم و معاونین اخطارهایی بشنود که در او ایجاد احساس اضطراب می کنند. بهترین پیشگیری، این است که از قبل در مورد همه این موارد با او صحبت کنید.
می توانید موقعیت هایی را برای بازی کردن فضای مدرسه انتخاب کنید. می توانید نوبتی با فرزندتان نقش معلم و دانش آموز را بازی کنید.
فراموش نکنید این بازی باید بسیار برای او مفرح و دوست داشتنی باشد. کوچک ترین خطای شما در برخورد، مثلا استفاده از لحن تند یا تنبیه، او را نسبت به مدرسه دلسرد خواهد کرد. لازم نیست او را برای اتفاقات احتمالی ناگوار از حالا آماده کنید.
فقط قرار است او را با آنچه در مدرسه خواهد گذشت، آشنا کنید. زمان کوتاهی را برای این بازی بگذارید تا خسته کننده نشود و به بازخوردهای فرزندتان توجه کنید. با او هراز گاهی صحبت کنید تا بدانید در ذهنش چه می گذرد و سعی کنید به سوال هایش به سادگی پاسخ دهید تا خیالش را راحت کنید.
نظم
اگر فرزندتان قرار است به زودی وارد مدرسه شود و تا به حال، مجبور نبوده هیچ نظم و قانونی را در خانه رعایت کند، بهتر است خیلی زود دست به کار شوید و روال را تغییر دهید.
از مواردی که بسیار در تحصیل او و همچنین راحتی شما در دوران تحصیل فرزندتان موثر خواهد بود، نظم است. کودکی را تصور کنید بعد از مدرسه، لباس هایش را روی اولین مبل می اندازد و کیفش را هم جلو تلویزیون رها می کند. بخشی از تکالیفش را روی میز آشپزخانه انجام می دهد و بخشی دیگر را جلو تلویزیون.
صبح روز بعد، شما مجبور می شوید با سرعت لباس های چروک را اتو بزنید ، فرزند بی قرارتان را آرام و مدادها و کتاب و دفترهایش را یکی یکی از آشپزخانه و اتاق ها پیدا کنید. تصور کنید چه اوضاع آشفته ای خواهد بود و از همان اول صبح با چه دعواها و غرهایی روزتان را خواهد ساخت.
بنابراین، سعی کنید در اتاق فرزندتان جایی را برای وسایل مدرسه آماده کنید. اگر قرار است در سالن خانه از میز استفاده کند، روی یک صندلی مشخص باشد. برایش جعبه های کوچک و قفسه ای آماده کنید که وسایلش را همیشه در آن ها قرار بدهد. از همین الان تمرین کنید وقتی از بیرون به خانه می رسد، لباس هایش را کجا بگذارد. با این کار، یک عمر راحت خواهید بود!
این روند را در هفته های اول مدرسه حفظ کنید. فکر نکنید حالا خسته است و یا تا در مدرسه جا بیفتد ، خودش منظم خواهد شد. بگذارید از همان اولین روز، او داشتن حدی از نظم در خانه را بخشی از زندگی خود به عنوان یک دانش آموز بداند. در غیر این صورت، شاید چشم باز کنید و ببینید پنج سال گذشته، اما هنوز خبری از نظم نیست . آن موقع شاید برای تغییر دیر باشد، یا حداقل تغییر خیلی دشوارتر خواهد بود.
برنامه ریزی
برنامه ریزی هم از آن مواردی خواهد بود که اگر از همین سال اول فرزندتان را با آن به خوبی آشنا کنید، در سال های تحصیلی آینده، شانسی بزرگ برای موفقیت به او داده اید و دردسرهای کمتری هم خواهید داشت. برنامه ریزی می تواند شکل های متفاوتی داشته باشد. برخی براساس ساعت های روز برنامه ریزی می کنند و برنامه مشخص ساعتی دارند. برخی بر اساس برنامه های روتین روزمره برنامه خود را می چینند، مثلا براساس و عده های غذایی یا سریالی که شب همه خانواده با هم تماشا می کنند.
مهم این است که برنامه متناسب با خانواده باشد. تلاش برای وارد کردن برنامه ای که متناسب با خانواده نیست به برنانه روزانه خانواده، بدون این که عادات معمول در نظر گرفته شوند، معمولا به شکست می انجامد و همه را از برنامه ریزی ناامید می کند. بهتر است دید خوبی نسبت به برنامه های معمول خانواده ی خود داشته باشید. می توانید قبل از هر چیز، لیستی از کارهای روزمره را آماده کنید.
• معمولا چه موقع صبحانه، ناهار، عصرانه و شام می خورید؟
• معمولا کدام برنامه تلویزیونی را همه با هم تماشا می کنید؟
• معمولاً بعدازظهر ها می خوابید؟ چه ساعتی و چه قدر؟
• شب ها به طور معمول چه ساعتی می خوابید؟
• صبح ها چه ساعتی بیدار می شوید؟
• معمولا چه موقع برای خرید، سرزدن به ماردبزرگ و پدر بزرگ و مانند آن از خانه خارج می شوید؟
• به طور معمول چه برنامه های تفریحی دارید؟ چندبار در هفته و چه زمان هایی؟
پاسخی را که به این سوال ها و سایر سوال های مشابه برای خود در نظر می گیرید در جدولی وارد کنید تا شکلی کلی از برنامه متداول خود داشته باشید.ب دین تریتب ، جاهای خالی برنامه خانواده شما پیدا می شود. بر همین اساس، برنامه های جدید را وارد کنید. با این کار، احتمال موفقیت برنامه ریزی تان بیشتر خواهد بود.
فرزندتان را وارد این برنامه ریزی کنید و از نظرات او هم استفاده کنید. می توانید زمان بازی هایش را در جدول خانوادگی با رنگی که دوست دارد، مشخص کنید. کم کم با برنامه ریزی انس می گیرد و بعد راحت تر می تواند زمان انجام تکالیفش را در برنامه جای بدهد.
حتی می توانید نسخه ای از برنامه را به شکلی زیبا و تزئین شده با کمک خودش درست کنید و برنامه هفتگی او را چه در مدرسه و چه در خانه در آن بنویسید. فراموش نکنید باید با این برنامه موافق باشد و جدول خودش را دوست داشته باشد، تا بدان عمل کند.
احترام به آموزگار
یکی از نکاتی که باید در مورد تحصیل فرزندتان در نظر بگیرید، این است که حتی از قبل از این که فرزندتان وارد مدرسه شود، نگرش او را در مورد مدرسه و آموزگار و سایر موارد در حال شکل گیری است.
گاهی والدین در مورد آموزگاران، یا مدرسه یا حتی کل سیستم آموزشی قضاوت هایی دارند که ممکن است کاملا درست هم باشد. اما انتقال دید منفی به کودک، باعث می شود او نگرشی منفی و کلی داشته باشد.
برای مثال، والدین بر این باور باشند که معلم به انداره خودشان نمی فهمد، یا تحصیلاتش از آن ها کمتر است و در نتیجه اطلاعاتش به اندازه آن ها نیست، یا وقتی از نظر اعتقادی او را قبول نداشته باشند، ممکن است در خانه جملاتی را به کار ببرند که ناخواسته به کودک شان دیدی منفی در مورد این معلم می دهد.
همین والدین، وقتی به فرزندشان اعترض می کنند که چرا درس نمی خواند و در کلاس به حرف معلم گوش نمی دهد، به یاد ندارند خودشان معلم را در چشم فرزند خود تحقیر کرده اند.
تعادل میان حریم شخصی و مشارکت با دیگران
مدرسه، جایی است که همسالان در کنار یکدیگر قرار می گیرند و ساعاتی از روز خود را با هم می گذرانند. در این ساعات، آنها تعاملات فراوانی با هم خواهند داشت، با درخواست های گوناگون روبه رو می شوند و حرف های گوناگونی را می شنوند. البته آن ها باید تجربیات بسیاری را در کنار هم بگذرانند تا بتوانند بین حریم شخصی خودشان و آنچه می خواهند با دیگران به اشتراک بگذراند، تعادلی برقرار کنند. اما در این راه قطعا به کمک شما نیاز خواهند داشت.
می توانید در یک زمان مناسب، قبل از ورود به مدرسه، با فرزندتان در مورد موضوع حریم خصوصی او صحبت کنید. یعنی وقتی که او فکر و ذهنش با شماست و با میل خودش وارد مکالمه شده است، تا دقت و توجه کافی داشته باشد.
از او بپرسید فکر می کند چه چیزهایی مخصوص او هستند و دیگران نباید از آن ها استفاده کنند. با راهنمایی، جواب های او را تصحیح کنید. به هر حال، در این سن، تقسیم کردن بخشی از دارایی ها، یکی از راه های دوست یابی و برقراری ارتباط با همسالان است.
اما باید مراقب بود مورد سوء استفاده قرار نگیرد، یا این که فقط با بخشیدن دارایی هایش، به اصطلاح برای نگه داشتن دوستانش باج ندهد. می توانید موقعیت های مختلف را او بازی کنید. موقعیتی مثل وقتی که در زنگ تفریح، می تواند تغذیه خود را با او دوستی که سرکلاس کنار او می نشیند، یا یکی از همکلاسی هایش که احساس می کند می تواند با او دوست باشد، شریک شود.
اهمیت دو طرفه بودن دوستی را برایش شرح بدهید. معنای سوءاستفاده را به زبان خیلی ساده برایش بازگو کنید، اما مراقب باشید او را به خساست تشویق نکنید.
برقراری ارتباط با دیگر همسالان و دوست یابی
برخی کودکان مهارت های کلامی و ارتباطی فوق العاده ای دارند و تقریبا هیچ وقت در دوست یابی مشکلی ندارند. برخی دیگر اما به کمک نیاز دارند. مهارت های برقراری ارتباط برای اولین بار ، جمله هایی که می تواند بگوید، حالت بدنی و تماس چشمی دوستانه، اهمیت لبخند، انتظاراتی که احتمالا دیگران از او خواهند داشت و .. را برایش بازگو کنید و به او فرصت بدهید با شما نقش ها مورد نظر را چندین بار در قالب بازی های کودکانه بازی کند تا اعتماد به نفس لازم را برای برقراری یک رابطه دوستانه جدید به دست بیاورید.
به او در انتخاب دوست مناسب کمک کنید و به یاد داشته باشید مهارت هایی که در این سن آموزش داده و ارزش هایی که در مورد دوست خوب درونی می شوند، برای همیشه بر روابط آینده او در زندگی موثر خواهند بود.
از سلامت جسمانی غافل نشوید
مراقب سلامت جسمانی فرزند خود باشید. ساعت خواب او را طوری برنامه ریزی کنید که شب ها حداقل هشت ساعت بخوابد. صبح ها زمانی او را بیدار کنید که فرصت کافی برای صبحانه خوردن داشته باشد. از دادن پول به او برای خوردن خوراکی های غیرمفید بپرهیزید. خودتان خوراکی های مفید و مورد علاقه او را برایش اماده کنید. دقت کنید وعده های غذایی کافی و دارای مواد مفید برای بدنش داشته باشد.
کودکان امروزی به دلیل تحرک کمتر و غذاهای چرب و پر از کالری، مستعد اضافه وزن هستند. در برنامه غذایی ان ها بیشتر از پروتئین و سبزیجات تازه استفاده کنید. لبنیات را فراموش نکنید.
تعریف های شیرین و گاهی خسته کننده بعد از مدرسه
همه والدین ، تجربه تعریف های مفصل بعد از مدرسه را دارند. گوش شنوایی برای این تعاریف باشید و با دقت و هیجان گوش بدهید، همه توجه خود را به او معطوف سازید، نه این که در حین شستن ظرف ها یا خواندن روزنامه فقط سری تکان بدهید و وقتی اعتراض کرد، بگوید:«گوش می کردم. می خواهی بگم آخرین جمله ات چی بود؟»
این تنها شنیدن است، گوش کردن، سوال های کوتاه پرسیدن، ماجرا را دنبال کردن و به احساس کودک اهمیت دادن، قضاوت نکردن و به افکار کودک بها دادن، چیزی است که فرندتان از شما انتظار دارد.
بهنوش خرم روز، کارشناس ارشد روان شناسی بالینی کودک و نوجوان
