آرامیس مشاور




در ستایش فراغت، تفریح و سرگرمی در آموزه های دینی

بعضی از جوانان سخت کوش که ذهنشان آکنده از آموزه های مربوط به ارزش و اهمیت کار و تلاش است؛ اوقات فراغت را بخش غیر جدی زندگی می دانند، که باید هر چه زودتر از آن عبور کرد و به کارهای اصلی و مهم تر پرداخت. گرچه کارهای جدی از جمله درس خواندن برای رشد فردی و اجتماعی بسیار ضروری است اما بد نیست بدانیم برتراندراسل (1970-1872) فیلسوف پرآوزاه انگلیسی و یکی از تاثیر گذارترین متفکران جهان معاصر ، در مقاله ای با عنوان «در ستایش بطالت!» به تشریح جنبه های مهم بیکاری پرداخته و فراغت را لازمه رشد تمدن بشری برشمرده است.

اوقات فراغت چیست؟
فرهنگ عمید فراغت را آسودگی، آسایش از کار و شغل، استراحت و آرامش معنی کرده است. معادل این مفهوم "Leisure" است که فرهنگ لاروس در معنای آن چنین آورده است: «سرگرمی ها، تفریحات و فعالیت هایی که مردم به هنگام اسودگی از کارهای عادی با شوق و رغبت به آن می پردازند.» در واقع اوقات فراغت به زمان هایی می گویند که فرد در آن زمان از فعالیتهای کاری و وظیفه ای – از مسئولیت های شغلی و آموزشی گرفته تا انجام امور منزل – آزاد است.

دیدگاه اسلام
اسلام به همه جنبه ها و امور زندگی انسانها توجه دارد، تفریح از دیدگاه اسلام، انسان را از ملالت کارهای یکنواخت رهایی می بخشد و بربازدهی او برای انجام وظایف فردی و اجتماعی می افزاید. در آموزه های دینی به مومنان سفارش شده است که اوقتان عمرشان را مدیریت کنند تا بهترین بهره لازم را از زمانشان ببرند.
امام باقر (ع) فرموده است: اوقات زندگی را به چهار بخش تقسیم کنید:
بخش اول را برای ارتباط با خدا و راز و نیاز با او اختصاص دهید.
بخش دوم را به تناسب توانایی تان صرف کار و تلاش کنید.
در بخش سوم به روابط اجتماعی بپردازید و با دیگران دوستی و همکاری داشته باشید.
و بخش چهارم را ویژه تفریح قرار دهید و از سرگرمی های پسندیده و غیر حرام لذت ببرید.
و سپس افزوده اند با این بخش آخر یعنی پرداختن به تفریح و خوش باشی های درست، برای انجام فعالیت ها و وظایف سه بخش دیگر آماده و توانمند می شوید. (تحف العقول 253)
این مطلب را مقایسه کنید با شیوه زندگی کسانی که یا خود را غرق کارهای خستگی آور می کنند و زمانی را برای تفریح در نظر نمی گیرند یا اگر به اصرار خانواده و دوستانشان مدتی، هر چند اندک، را صرف سرگرمی، تفریح و سفر کردند، با احساس گناهی خود ساخته از اوقات فراغت لذت نمی برند و این نگاه زیبا به تفریح سالم، در کلام رسول والایی ها نیز نمایان است: تفریح و بازی کنید زیرا من خوش ندارم که در دین شما سختی و خشونت دیده شود. (میزان – الحکمه 1837)
همان گونه که اشاره شد اوقات فراغت زمانی است که فرد بدون داشتن دغدغه های کاری به امور دلخواه خود بپردازد، انجام اختیاری و دلخواه کارهای مثبت در ایام فراغت نه بیکاری است و نه هرزه گردی. زیرا می دانیم این دو یعنی گذراندن زمان بدون برنامه که نشانه سرگشتگی است و خوشگذرانی های هوس بنیاد، زمینه را برای بسیاری از آسیب های روانی و اخلاقی فراهم می کند.
پیشوایان بزرگوار دین، در آموزه های واقع بینانه خود تمایل طبیعی به لذت را تعدیل کرده و آنرا با دو ویژگی «مصلحت» و «سلامت» مشخص کرده اند برآیند این دو فراغتی است که باعث انبساط روح و مایه وجد و شادمانی می شود. امام علی (ع) می فرمایند: «خیر وخوبی در لذتی که پشیمانی به بار می آورد و یا در شهوتی که پیامدش درد و ناراحتی است یافت نمی شود.» (فهرست غرر ص 358)
اسلام روش ها و نمونه هایی را برای گذراندن اوقات فراغت را بیان کرده است تا افراد به شایستگی از آن استفاده کنند در اینجا نگاهی گذرا به این شیوه ها می اندازیم:
دید و بازدید
یکی از کارهای پسندیده ای که در ایام نعطیلات ، هم در فرهنگ اصیل ایرانی و هم در دین اسلام ، بسیار به آن سفارش شده است دیدار خویشان و دوستان شایسته است.
دید و بازدید، علاوه بر نشاط روحی باعث افزایش مهارت های اجتماعی و روابط بین فردی می شود. علی (ع) می فرماید: دیدار نیکان مایه آبادانی دل است (میزان الحکمه 8628) و هم چنین از امام صادق (ع) نقل شده است: دید و بازدید کنید که دیدار شما از یکدیگر موجب زنده شدن دل های شما و یادآوری سخنان ما، می شود و سخنان ما شما را به هم مهربان می کند (اصول کافی)
ورزش و مسابقه
ورزش، تفریح دیگری است که اسلام به ان سفارش کرده و در سطح جهانی نیز به آن توجه شده است. ورزش علاوه بر نیرومندسازی جسم و افزایش سلامت، رایج ترین سرگرمی در همه جوامع بشری است.
مسابقه های اسب دوانی و تیراندازی که در اسلام به عنوان دو عمل پسندیده به حساب آمده اند، رقابت سالم و هیجان های مثبت ورزشکاران و تماشاگران را افزایش می دهد.
پیامبر (ص) فرموده اند: محبوب ترین سرگرمی بندگان نزد خداوند بزرگ اسب سواری و تیراندازی است. (میزان الحکمه 7464)
اسلام به دیگر ورزش های مثبت مانند شنا و کوهنوردی نیز بسیار توصیه کرده است.
پیامبر (ص) فرموده اند: بهترین سرگرمی مومن شناست. (میران الحکمه 18369)
مسافرت و جهانگردی
مسافرت سرگرمی سالم و نشاط آوری است که ابعاد گوناگون و فایده های فراوان دارد. با توجه به فرارسیدن نوروز و اهمیت مسافرت در روزهای آغازین بهار، این موضوع را بیشتر بررسی می کنیم. با تسهیلاتی که در دنیای امروز برای مسافرت فراهم آمده است، جوانان می توانند قسمتی از زمان فراغت خود را به سفر کردن اختصاص دهند و از بهره های این تفریح پر بار که بر سلامت جسم و نشاط روح می افزاید برخوردار شوند. این سینا در قانون برای کسانی که بیماری های سخت درمان دارند مسافرت های تفریحی را پیشنهاد می کند. امروزه نیز تحقیقات علمی ثابت کرده اند که مسافرت های تفریحی، روند پیشروی بیماری را کند می سازند و باعث افزایش شادکامی می شوند. رسول گران قدر اسلام در وصایای خود به علی (ع) فرموده است: شایسته است انسان عاقل برای سه هدف به سفر برود.
• اول: برای تجارت، کسب درآمد و امرار معاش
• دوم: به منظور رسیدن به کمالات معنوی، تعالی روح و ذخیره معاد
• سوم: به منظور تفریح، سرگرمی و جلب لذت های مباح. (وسایل ج 3. ص 177)
این سخن پیامبر، به روشنی نشان می دهد سفر تفریحی غیر از سفر زیارتی است. زیارت مشاهد مشرفه یکی از عبادت های مستحب و در حج تمتع، عمل واجبی است که فایده ها و برکات خاص خود را دارند. تلفیق این دو که بعضی بردن خانواده های مذهبی انجام می دهند یعنی بردن خانواده برای زیارت در اوقات فراغت ممکن است هر دو برنامه را از کار کرد خود نهی سازد و در کودکان و نوجوانان خانواده، پیامدهای ناخوشایندی برجای گذارد.
از طرفی باید از سفرهایی که باعث آسیب زدن به دین و اخلاق فرد می شود نیز دوری کرد. امام صادق (ع) می فرمایند: مسلمان نباید به جایی سفر کند که به دین او آسیب می رساند. (میزان الحکمه 8626)
در پایان یادآور می شویم، امروزه بسیاری از امکانات مانند تئاتر، سینما، ... بازدید از موزه ها و آثار هنری، که برای گذراندن سالم زمان فراغت به وجود آمده چون در گذشته وجود نداشته اند در روایات هم از انها نامی برده نشده است. این سرگرمی های جدید که بیشترشان سودمند و مباح اند می توانند زمان های غیرجدی و آسوده از کار را لذت بخش سازند.


رقیه گلزاری، ماهنامه سپیده دانایی، شماره 42