آرامیس مشاور




به نوجوان تان احترام بگذارید، او انسانی دیگر است

چند کلمه حرف حساب درباب فلسفه تربیتی و ارتباط والدین با نوجوانان
در روایات دینی می گویند که تربیت، از قبل از بدنیا آمدن کودک و فرزند شروع می شود و حتی نوع غذا خوردن مانیز بر فرزندان اثر خواهد گذاشت. در روایات علمی نیز، این امر ثابت شده است که جنین ، قابلیت درک و به حافظه سپردن اصوات و رفتارها و ... را دارد. پس با این توضیحات، شما هم تصدیق می کنید که نمی شود نشست تا فرزندان بزرگ شوند تا به آنها، تربیت یاد بدهیم و با آنها ارتباط درست و حسابی بگیریم. اینجاست که تربیت ، در خودمان باید وجود داشته باشد؛ نظم و تربیت و احترام به جامعه و چیزهایی که می خواهیم یاد بچه مان بدهیم ، در ابتدا باید در خودمان وجود داشته باشد تا بتوانیم منتقلش کنیم.

اتفاق بعدی، تغییر نسل هاست؛

ماجرایی که خودش را در تربیت فرزندان و در برقراری ارتباط با آنها، به خوبی نشان می دهد. درک این تغییر نسل ها نیز، نیاز به دانش و ذهن باز دارد. شما به عنوان یک پدر و مادر از نسلی هستید که با نسل فرزندان شما، فاصله ای حداقل بیست تا بیست و پنج ساله دارد؛ البته در صورتی که عجله نداشته باشید . نسل شما ، جمعیتی است که فرهنگ ، ارزش ها و اتفاقات و عینک خاص خودش را دارد. نسل فرزند شما نیز، فرهنگ و ارزش ها و اتفاقات و عینک خاص خود را دارد.
پس به تعبیر بزرگان دینی ما، باید فرزندان را، با توجه به زمانه خودشان دید و و با آنها ارتباط برقرار کرد. این خوب است یا بد؟ نه خوب است نه بد؛ اتفاقی است که باید آن را درک کرده و با آن روبه رو شویم. البته اگر این تفاوت نسل ها، به تفاوت هسته اصلی فرهنگ ها و ارزش ها باز گردد. تبدیل به یک فاجعه هم خواهد شد. مثل اینکه نسلی ، کار کردن و کسب حلال را، یک ارزش بداند، ولی نسل بعدی، پول درآوردن به هر قیمتی ، حتی به قیمت حلال و مشروع نبودنش را ارزش بداند. در این صورت، این هسته های اصلی هستند که با هم، به تضاد و مشکل خورده اند.
بگذارید درباره تفاوت نسل ها بیشتر سخن بگوییم. یک نسل، معتقد است که ویدئو و سی دی پلیرهای مختلف، نوعی ضد ارزش اند. چرا؟ چون باعث می شوند که کودکان و نوجوانان ما، دچار انحطاط در سیر تربیتی و اخلاقی شوند. اما نسل بعدی، نه تنها این نمادهای تکنولوژی را بد نمی داند، که آنها را بخشی از زندگی اش هم می کند. در اینجا حق با کیست؟ اساساً در اینجا مناقشه ای وجود نداردکه حق هم با کسی باشد.پس چه وجود دارد؟ درک متفاوت دو نسل. در حالی که شاید هر دو نسل، طرفدار سلامت اخلاقی و تربیتی هم باشند؛ ولی یک نسل، به این درک و کنترل می رسد که نمادهای تکنولوژی، تاثیری بر سلامت اخلاقی ما ندارد؛ اما نسل دیگر معتقد است که چرا، دارد.
نکته جالب اینجاست که گاهی، کسانی هم پیدا می شوند که این دو نظر و دیدگاه را، ترکیب می کنند و یک دفعه می بینید سینماگرانی به وجود می آیند که سینما، ابزار خودسازی و بازسازی اخلاقی آنها هم می شود یا داستان، ابزار آموزش اخلاقی شان. درست مثل داستایوفسکی و ویکتور هوگو و گوته یا برخی از سینماگران دنیای غرب. نوجوانان، متعلق به نسلی دیگر هستند و این دانستی ها را، باید که درباره تفاوت دو نسل و نسل ها بداینم. که چه شود؟ که این دانایی، در رفتارها ما نیز ظهور و بروز پیدا کند.
ماجرای دیگر در برقراری ارتباطی درست با نوجوانان، در فضا و جغرافیای خانواده، درک این نکته است که: فرزندان ما اشیاء ما نیستند، بلکه انسان هایی مستقل اند که مستقل می اندیشند و مستقل درک می کنند و مستقل زندگی خواهند کرد. حالا چند سالی، مهمان خانواده ما هستند تا سیر تربیتی شان، کامل شود. البته نکته دردناکی است و شاید گارد بگیرید؛ اما باید باور کنید که هر کدام ما، وجودی مستقل و منحصر به فرد هستیم. به دنیا می آییم، در خانواده ای بزرگ می شویم و به بلوغ فکری و اجتماعی و جسمی می رسیم و بعد، خودمانیم که راه خودمان را ادامه می دهیم.


امانت؟

بهترین و عزیزترین کلمه ای که می شود برای این ماجرا در نظر گرفت، همین امانت است. کلمه امانت، حتی وسعتی بزرگتر هم دارد؛ شامل مال و منال و بدن و دیدگاه ها و اجتماع ما نیز می شود. در بسیاری از مذاهب و ادیان جهان، خودکشی حرام است. چرا؟ در درجه اول، چون که خدا دستور داده است و در درجه دوم، چون که انسان، این حق را ندارد که به خودش آسیب برساند، یعنی شما اگر قابلیت جلوگیری از یک بیماری را داشته باشید، ولی این کار را نکنید و به واسطه این کوتاهی، بدن شما اسیب ببیند، مسئول این اتفاق، شما هستید.
بدن ما، امانتی در دست ماست که باید به خوبی از آن مراقبت کنیم و این حق را ندارید که به آن آسیب بزنیم . در این صورت، خیانت در امانت خواهد بود. ثروتی که به دست می آوریم نیز امانتی در دست ما است. از نگاه دینی و مذهبی، خدا این ثروت را در اختیار شما گذاشته تا از کانال شما، به کسانی که ندارند، کمک کند، حالا از راه بخشش یا عشر یا کارآفرینی مثبت و یا افزایش تولید و سازندگی و هزاران کار ریز و درشت دیگر. پس شما باید که در حفظ این امانت، اول اینکه کوشا باشید ، دوم اینکه حق امانت داری را به جا آورید، سوم اینکه شکر گزار باشید که شما انتخاب شده اید که نقش این کانال را داشته باشید.
فکرش را بکنید، ثروت شما، مال شماست، اما این حق را ندارید که حیف و میلش کنید. بدن شما، متعلق به خود شماست، اما حق آسیب زدن به ان را ندارید. انسان، تا بی نهایت صاحب اختیار نیست که هر کاری دلش خواست، انجام بدهد. بلکه برای او، طبق عقلی که دارد و علمی که به دست می آورد و مذهبی که به آن اعتقاد پیدا می کند، مشخص می شود که چه کار باید بکند و چه کار نباید بکند.
در ارتباط با نوجوانان و فرزندانمان نیز، ما با امانت هایی روبه رو هستیم که حق نداریم هر جور که دلمان خواست، با انها رفتار کنیم . البته این حق نداشتن، به معنای اتفاق نیفتادن نیست. وگرنه خیلی ها، هر جور دلشان می خواهد با فرزندانشان برخورد می کنند؛ ولو اینکه حقش را نداشته باشند. اما صورت درستش این است که ما حق نداریم و نباید چنین کاری را بکنیم. ارتباط با نوجوانان، طبق عقل و دین و علم، باید که مطابق با مقتضیات نسل آنها اتفاق بیفتد و متاسفانه بزرگ ترین اشتباه تربیتی اینجاست که رخ می نمایاند: والدین ، می خواهند طبق فضای فرهنگی و اجتماعی نسل خودشان، فرزندانشان را بزرگ کرده و با آنها ارتباط بگیرند.
اینها که گفتیم درباب فلسفه های تربیتی بودند؛ به همین خاطر در دلشان، نشانی از تکنیک و چند راه حل و چه کار باید کرد، نبود. چرا که معتقدم در ابتدا، ما باید نگاه و عینک تربیتی و اجتماعی مان به فرزندان را اصلاح کنیم ؛ بعد رفتارها، طبیعی است که خود به خود اصلاح خواهد شد. وقتی ما به چشم یک انسان مستقل و یک امانت و یک انسان از نسلی به نسل دیگر، به فرزندانمان نگاه کنیم. طبیعی است که دیگر آنها را ، مایملک خودمان نمی دانیم، و برای تصمیم ها، تفکرات، پرسش ها و دیدگاه ها و زندگی شان ، ارزشی مستقل قائل خواهیم شد. اما اگر جز این باشد، می شود همین اتفاقی که غالبا در کشورمان می افتد؛ ارتباط هایی ناقص و مسموم و حرمت شکنانه.
این دیدگاه، یک اتفاق مهم دیگر را هم ایجاد خواهد کرد: اینکه به چنین نتیجه ای برسیم که فرزندان ما به عنوان انسان هایی مستقل، ممکن است پیشرو تر و با سوادتر، مهم تر و بهتر از خود ما باشند و بله، چه اشکالی دارد؟ مگر ابن سینا و مادام کوری و لویی پاستور و انیشتن، مفیدتر و مهم تر از والدین خود نشدند؟ از کجا معلوم که نوجوان ما، مهم تر و مفیدتر از ما نباشد و نشود؟ در این صورت است که حسی همراه با احترام نیز، در ما ایجاد خواهد شد که لاجرم بر رفتارهای ما اثر خواهد گذاشت. در این صورت، دیگر ما، «دانی همه چی دان» نیستیم و ممکن است که اشتباهاتی هم داشته باشیم که اصلاح کننده و یادآور آنها، فرزندانمان باشند.
در این صورت است که نگاه فرزندان به ما نیز تغییر خواهد کرد. به ما نه از دریچه یک قله دست نیافتنی و خدایان و ...، که از نگاه یک انسان، خواهند نگریست و طبیعی است که با یک انسان بهتر از یک قله می شود ارتباط برقرار کرد و زیست. خاصه انسانی که درک بالایی داشته و احترام بالایی را نثار نوجوانان می کند و می فهمد که با او، چگونه باید برخورد کرد.

عیسی محمدی
گردآوری مرکز مشاوره روانشناسی آرامیس