آرامیس مشاور




سرزنش سخت تر از کنکور

ده توصیه به والدین داوطلبان کنکور در روز های نزدیک به اعلام نتایج نهایی و پس از آن
هر سال نزدیک به یک میلیون نفر از جوانان درگیر رقابتی فشرده برای کسب جایگاهی مناسب در یکی از دانشگاه های کشورمان هستند. اهمیتی که کسب این جایگاه پیدا کرده، باعث شده است بسیاری از خانواده های ایرانی حاظر باشند بخش قابل توجهی از درآمد و زمان خود را صرف موفقیت فرزندان شان در کنکور کنند و از انواع کلاس ها و آموزشگاه ها و مشاوران برای بالا بردن شانس موفقیت فرزندان شان در این چالش بزرگ کمک بگیرند.
همچنین برنامه های متعددی نیز برای والدین داوطلبان از طرف مؤسسات تشکیل می شود و همه ی مواردی که والدین در راه موفقیت فرزندشان باید رعایت کنند به آنان آموزش داده می شود.

اما سؤال اساسی اینجاست که دامنه ی این راهنمایی ها و جلسات نهایتا" به کجا ختم می شود؟ قالب مؤسسات و مشاوران آخرین جلسه ی خود با والدین و داوطلبان را در هنگام انتخاب رشته تشکیل می دهند و در عمل والدین و داوطلبان در روز های سخت انتظار تا مشخص شدن نتیجه ی نهایی، برای کنار آمدن با نتیجه ی به دست آمده، مدیریت اثرات روانی یک سال استرس و کار فشرده و در نهایت ایجاد زمینه های مناسب برای بازگشت به شرایط عادی زندگی هیچ آموزشی نمی بینند.
در سال های فعالیتم به عنوان مشاوره تحصیلی و روان درمانگر با کمتر مراجع جوانی سروکار داشتم که به نحوی در سال پس از کنکور خود با مشکلات و آسیب های جدی دست به گریبان نبوده باشد. اگر چه بخشی از این آسیب ها ریشه در ماهیت رقابتی و استرس زای کنکور دارد و اثرات طولانی مدت استرس، همزمانی این امتحان با سایر مشکلات دوران جوانی به خصوص مشکلاتی د رحوزه ی رابطه با جنس مخالف و همچنین تفاوت انتظارات دانش آموزان ما از دانشگاه با واقعیت موجود آن دارد، بخش مهم دیگری از این آسیب ها به برخورد های نامناسب والدین پس از جلسه ی کنکور و به خصوص پس از اعلام نهایی باز می گردد. توصیه هایی که در چند سطر بعدی آمده است می تواند به والدین در برخورد مناسب در روز های قبل و بعد از اعلام نتایج نهایی کنکور یاری رساند.


1- از اطمینان دادن بیهوده بپرهیزید.
در روز های نزدیک به اعلام نتایج نهایی، بسیاری از والدین برای کم کردن استرس فرزندان، بار ها این جمله را تکرار می کنند که « خیالت راحت، در فلان رشته قبولی ». حتی اگر در سال گذشته داوطلبان با رتبه ای مشابه در آن رشته – محل پذیرفته شده باشند همیشه این امکان وجود دارد که تغییر علایق داوطلبان یا تغییر ظرفیت آن رشته – محل مانع قبولی داوطلب شده باشد و به واسطه ی توقع ایجاد شده ضربه ی سختی را تحمل کند. ابراز امیدواری به جای ابراز اطمینان بهترین شیوه ی برخورد با این موضوع در روز های پیش از اعلام نتایج است.


2- در گفت و گو های تان مرتبا" موضوع کنکور را پیش نکشید.

به ویژه در مورد داوطلبان مستعد استرس، هر باری که والدین مستقیم یا غیر مستقیم درباره ی کنکور صحبت می کنند، استرس تجربه شده در طول روز های مطالعه و امتحان مجددا" زنده می شود و تکرار این تجربه های استرس زا، زمینه را برای سایر بیماری های روانی، به خصوص اضطراب عمومی و افسردگی آماده می کند.


3- شنونده ی خوبی باشید.

هر چقدر هم که والدین با رعایت مورد فوق مانع از زنده شدن استرس های ناشی از کنکور شوند، عوامل بیرونی ای مانند رادیو و تلویزیون، اینترنت، صحبت های دوستان و اقوام و عوامل درونی ای مانند نگرانی هایی درباره ی آینده ی شغلی و احتمالی هدر رفتن زحمت و هزینه باعث می شوند داوطلبان بار ها و بار ها چه در روز های قبل از اعلام نتایج و چه در روز های پس از آن با این استرس دست و پنجه نرم کنند. بهترین شیوه ی برخورد والدین در زمان هایی که فرزندشان قصد صحبت کردن درباره ی این نگرانی های خود را دارد، اختصاص زمان لازم، گوش دادن و درک کردن به جای کم اهمیت جلوه دادن استرس ها یا نصیحت کردن و در نهایت ایجاد روحیه امید در آنهاست.


4- واقع بین باشید و واقع بینی را به فرزندتان بیاموزید.

نگاه غیر واقع بینانه ی والدین قبل از اعلام نتایج منجر به امیدواری کاذب و به دنبال آن ناامیدی و یأس می شود و بعد از اعلام نتایج می تواند داوطلب را از رفتن به رشته ای که در سطح توان، ولی پایین تر از سطح توقعات اوست باز دارد و منجربه از دست دادن آن موقعیت و سال های زیاد ماندن پشت کنکور و در نهایت ترک تحصیل او شود.


5- شیوه ی برخورد با شکست را به فرزندتان بیاموزید.

با وجود بالا رفتن میزان پذیرش داوطلبان در دانشگاه ها همچنان اکثریت شرکت کنندگان در کنکور به خاطر پذیرفته نشدن در رشته – محل مورد علاقه شان احساس شکست می کنند. در مرحله ی اول همدردی و همراهی با فرزندان تان و در مراحل بعدی کمک به کسب روحیه برای مبارزه مجدد و یافتن راه های نو برای موفقیت می تواند به آنها در ساختن آینده ای بهتر یاری رساند.


6- تحقیر و مقایسه نکنید.
با وجودی که والدین از سال های اول تحصیل فرزندان شان از راه ها مختلف با تأثیرات منفی تحقیر و مقایسه آشنا می شوند، متأسفانه در بسیاری از موارد دست از این عادت نامناسب برنمی دارند و همچنان در ذهن خود بر این باورند که این تحقیر و مقایسه ها می تواند در فرزندان ایجاد انگیزه کند. نتیجه ی این نوع رفتار با نوجوانان و جوانان می تواند اثرات زیان بار جدی مانند افسردگی های بلند مدت، انواع اضطراب، اعتیاد و فرار و قطع ارتباط با خانه و خانواده را در پی داشته باشد.


7- فشار روانی وارد شده بر روی فرزندتان را درک کنید.

در سال کنکور، زمان اعلام نتایج و همین طور تا چندین ماه پس از آن به واسطه ی فشار روانی و کار فشرده و مستمر، احتمال بروز تغییرات رفتاری مانند پر خاشگری، اعمال وسواس گونه، عادت اضطرابی و تکانشی مانند خوردن ناخن یا کندن موی سر، کم حرفی، بی حوصلگی، گریه و ... وجود دارد. در این گونه موارد بهترین شیوه ی برخورد والدین پرهیز از رفتار متقابل یا بی توجهی و قانع کردن فرزندان خود برای کمک گرفتن از متخصصین سلامت روان است.


8- انکار نکنید
شکست خوردن در کنکور اگر چه یک فاجعه ی غیر قابل جبران نیست، برای کسانی که با آن دست به گریبانند یک درد بزرگ به حساب می آید. احساس از دست رفتن یک فرصت مهم برای پیشرفت در زندگی، هدر رفتن یک سال زمان و مقدار زیادی هزینه و به دنبال این موارد احساس غم و کم شدن اعتماد به نفس همگی باعث می شود فرد خود را در شرایطی دردناک احساس کند. بی اهمیت نشان دادن موضوع با استفاده از جملاتی مانند: « حالا مگر چه شده است؟ »، « مگر دنیا به آخر رسیده »، « بی خود خودت را برای این مسائل بی اهمیت اذیت نکن » به جای ابراز همدردی و ایجاد روحیه ی امید، فقط دردی به درد های فرزندتان اضافه می کند.


9- از راهنمایی مشاوران و روان شناسان در کمک به فرزندتان بهره ببرید.

در بسیاری از موارد، به خصوص پس از شکست در کنکور یا بروز علائم بیماری گونه، کمک یک مشاور یا روان شناس بالینی می تواند در کمک به بازگشتن فرزندتان به شرایط مطلوب و به دست آوردن روحیه اش کار ساز باشد.


10- هدف تان را تربیت یک فرزند خوشبخت قرار دهید، نه یک فرزند موفق

در نهایت هیچ پدر و مادری نباید این موضوع را فراموش کند که آنچه مهم است پرورش فرزندی سالم و با نشاط است، که در زندگی احساس رضایت و خوشبختی کند. فشار بیش از حد برای موفقیت و توقعات نامعقول از فرزندان مان حتی اگر منجربه رسیدن به برخی اهداف در کوتاه مدت شود، آنها را از احساس رضایت از خود، دیگران و جهان محروم می کند و دردی مستمر و عمیق را در وجودشان ایجاد خواهد کرد.


مانی رفیعی، کارشناس ارشد روان شناسی بالینی
گردآوری: مرکز مشاوره روان شناسی آرامیس