شاید به عنوان مقدمه بد نباشد چند مفهوم که در این متن زیاد استفاده شده تعریف شود. اول اینکه مفهوم نسل در جامعه شناسی امروز با مفهوم آماری گذشته متفاوت است. در گذشته نسل ها براساس زاد و ولد تعریف می شدند . یعنی پدران از یک نسل و پسران از یک نسل دیگر بودند. بنابراین برای آمدن یک نسل جدید، به یک بازه زمانی نزدیک به 30 سال زمان نیاز بود. اما امروز تجربه های اجتماعی مشترک است که نسل ها را تعریف می کند. برای همین اصلاً عجیب نیست که دو برادر با تفاوت سنی 10 سال از دو نسل متفاوت باشند. تغییرات سریع اجتماعی می تواند این بازه را کوتاه تر و کوتاه تر کند. با این حساب در حال حاضر 4 نسل در ایران کنار هم زندگی می کنند. نسل اول نسلی است که جوانی اش را در انقلاب گذرانده، نسل دوم جوانی اش را در جنگ، نسل سوم هیچ کدام از این دو را حداقل در جوانی اش تجربه نکرده است. نسل نوظهور چهارم هم برادرها و خواهرهای کوچک تر نسل سوم هستند و ویژگی اصلی شان، اشنایی وسیع با وسایل ارتباطی به روز است. دومین مفهوم پایه ای ، مفهوم «من اجتماعی» است. همان طور که می دانید شرقی های من اجتماعی قوی تر و غربی ها من فردی پر رنگ تری دارند. اما این ویژگی فرهنگی همیشگی نیست . در تعاملی که فرهنگ غرب و شرق به خصوص به واسطه وسایل ارتباط جمعی داشته اند، روز به روز فردگرایی در نظر شرقی ها و ازجمله ما ایرانی ها ارزش بالاتری می یابد، نسل های جدیدتر برای داشتن ویژگی های فردی منحصر به فرد و تلاش برای رسیدن به منفعت شخصی به جای منفعت دیگران، ارزش بیشتری از نسل ههای قبل قائل اند. این چرخش اساسی در تمام شئون زندگی نسل جدید و از جمله در مفهوم رفاقت تفاوت ایجاد خواهد کرد . بعد از این مقدمه نسبتاً طولانی بهتر است برویم سراغ تفاوت های اصلی مفهوم رفاقت در دو نسل جدید و قدیم.
رفاقت های هم شکل و رفاقت های نا هم شکل
در نسل اول و دوم به خاطر قوی بودن من اجتماعی ، رفیق خوب تقریباً در همه جامعه معیارهای مشترکی داشت. رفیق خوب با مرام بود، به ناموست نظر بد نداشت، پایه همه کارهایت بود و همیشه می توانستی روی او حساب کنی . اما معیارهای رفیق خوب در نظر هر کدام از جوان های نسل سوم و چهارم با دیگری فرق دارد یکی رفیق آرام دوست دارد، یکی رفیق فعال؛ یکی رفیق همدل و یکی هم رفیق موفق. این به خاطر رشد بیشتر من فردی در نسل چهارم است.
رفیق تمام وقت رفیق پاره وقت
رفیق خوب در نسل اول و دوم، رفیق تمام وقت بود. رفقا واقعاً رفقای گرمابه و گلستان بودند. اما در نسل حاضر رفیق گرمابه یکی است و رفیق گلستان یکی، رفیق تئاتر یکی ، رفیق درس خواندن یکی، رفیق بازی کامپیوتری یکی دیگر. رفقای نسل حاضر رفقای پاره وقت اند و هیچ کس توقع ندارد که رفیقش پایه هر کاری باشد . اصلاً این اصطلاح که فلانی پایه فلان کار است و پایه فلان کار نه، از همین تفاوت ناشی می شود.
رفیق رفیق، رفیق مشابه
در نسل اول و دوم ، ذات رفاقت مهم تر از ویژگی های شخصیتی رفیق بود یک نفر می توانست زمین تا آسمان با تو فرق داشته باشد ، اما برای رفاقت آدم خوبی باشد، اما رفیق خوب برای نسل سوم و چهارم رفیقی است هم در شخصیت ، هم در طبقه اجتماعی و اقتصادی و هم در نوع عقاید شبیه تر باشد. این تفاوت را هم می توان به همان پررنگ بودن من اجتماعی در نسل قبل نسبت داد، برای آنها اصلاً این نگاه به درون و درآوردن تفاوت های شخصیتی با رفقا به اندازه خود هنجارهای رفاقت اندیشی نداشت. اما نسل حاضر فردیت اش برایش مهم است، بنابراین دنبال کسی می گرد که فردیت مشابهی با او داشته باشد.
رفیق بلند مدت و رفیق کوتاه مدت
همه تفاوت ها بالا، باعث می شود که عمر رفاقت در نسل حاضر به هیچ وجه اندازه نسل قدیم نباشد. رفقا بیشتر رفقای دوره ای و مخصوص به دوره ای از زندگی هستند و خیلی کم پیش می اید که رفیقی در همه دوران عمر به اندازه روز اول رفیق بماند.
رگه های بازمانده رفاقت قدیمی
غیر از نسل قدیمی که دارد میان سالی و سالمندی اش در کنار جوان ها می گذراند، هنوز هم جوان هایی هستند که رفاقت آرمانی برایشان دقیقاً شبیه فیلم های کیمیایی و فرهنگی جامعه هستند و یا در جوامع کوچک تر از کلان شهرها مثل شهرهای کوچک و روستاها زندگی می کنند . شاید در نظر جوان ها دارند دن کیشوت بازی در می آورند ، اما برای آنها رفاقت واقعاً همان مفهوم دست نخورده قدیمی را دارد. اگر برای نسل اول و دوم رفاقت مفهوم یکدستی داشت و از جنوب شهر تا شمال شهر رفیق خوب یکی بود، در نسل حاضر رفقای خوب در خرده فرهنگ های متفاوت متفاوت اند.
دکتر رضا قربان جهرمی، روان شناس تربیتی
