در منابع و مدارک تاریخی، اسنادی از ریشه و سابقه ارتباط دو کشور ایرانی و ژاپنی وجود دارد. «میجی» (Meigi) امپراتور بزرگی که آغاز گر تحولات صنعتی و اجتماعی در ژاپن بوده است، در دوره ولیعهدی خود به ایران آمده و با ناصرالدین شاه دیدار داشته است. در باب این دیدار، ناصرالدین شاه در خاطرات خود یادداشتی دارد. اما راجع به احوال زندگی امروز جوانان ایرانی و به طور عام تر ایرانیان در ژاپن اگر بخواهیم سخن بگوییم ، می توان بحث را چنین خلاصه کرد که در حال حاضر عمده ایرانیان مقیم این کشور پیشرفته را افرادی تشکیل می دهند که برای طی دوره تحصیلات تکمیلی (فوق لیسانس و دکتری) به ژاپن آمده اند و برخلاف دیگر کشورهای پیشرفته اروپایی و یا کانادا و آمریکا، با جامعه کثیری از ایرانیان مقیم مواجه نیستیم. تنها حدود 3 دهه قبل و در زمان اوج رونق اقتصادی ژاپن ، عده ای ایرانیان برای کار در پروژه های عمرانی و ساخت و سازهای گسترده به ژاپن رفته اند؛ اما عمده این گروه به ایران برگشته و تعداد محدودی پس از ازدواج ، رحل اقامت افکنده اند . در باب این که چرا ایرانیان زیادی در ژاپن مقیم نشده اند، صحبت کوتاهی در ادامه خواهیم داشت، اما فعلا نیکوتر است که به شرح مختصری از احوال جوانان ایرانی دانشجو در دانشگاه های ژاپن بپردازیم.
سابقه و ریشه تاریخی تحصیلی دانشجویان ایرانی در دانشگاه های ژاپن را شاید بتوان بیشتر به حدود 3 دهه قبل و زمانی مرتبط دانست که بخشی از جوانان نسل گذشته عمدتاً برای تحصیل در رشته مهندسی زلزله (یا رشته های وابسته به امر طراحی سازه های مقاوم در برابر زلزله) به ژاپن آمده اند. زلزله خیز بودن این کشور و سابقه بروز زلزله های شدید موجب شده بود ژاپنی ها در امر مهندسی زلزله نیز همچون بسیاری علوم دیگر که برای آموختن شان به غرب رفته و سپس خود بهتر و بیشتر و عمیق تر از غرب به ان پرداختند، توفیقات و دستاوردهای عمیقی کسب کرده باشند. بنابراین حضور بخشی از فارغ التحصیلان ممتاز دانشگاه های ایران برای تحصیل در این رشته 3 دهه قبل باز می گردد. این امر باعث شده تا دانش مهندسی زلزله و سازه در ایران تنها ریشه غربی و آمریکایی نداشته و بخشی از استادان برجسته و نویسندگان مبحث زلزله در کشور ما، فارغ التحصیلان حدود 3 دهه قبل از دانشگاه های ژاپن باشند. همین روند و تاریخچه در زمینه مهندسی مکانیک و الکترونیک هم برقرار بوده، اما می توان گفت که به قدرت و شدت بحث مهندسی عمران و زلزله نبوده است. در حال حاضر بنا به آمار ارایه شده از سوی وزارت علوم ژاپن، نزدیک به یکصد و پنجاه هزار دانشجوی خارجی در این کشور در حال تحصیل هستند. بخشی از جوانان ایرانی نیز پس از دریافت این بورسیه تحصیلی، به ژاپن رفته و معدودی از آنها با هزینه شخصی و یا دربافت بورسیه تحصیلی از موسسات تحقیقاتی به این کشور می روند.
در کشورهای غربی مدت دوره دکتری در ژاپن سه یا حداکثر چهار سال است . دلیل این امر این است که دانشجو در دانشگاه های ژاپن تحت سیستم انضباطی «خاص تری» قرای می گیرد و الزاماً باید همه روزه 8 تا 10 ساعت وقت در دانشگاه صرف کند. نظم، مشخصه کارها و برنامه ها در ژاپن است، بنابراین انضباط در محیط دانشگاهی به بالاترین شکل ممکن وجود دارد. به همین دلیل، بسیاری بر این باورند که دانشجو در مدت تحصیل در ژاپن باید انرژی و پشتکار ویژه ای صرف نماید.
در عمده دانشگاه ها، دوره فوق لیسانس به ژاپنی و دوره دکتری به زبان انگلیسی تدریس می شود. بنابراین عمده دانشجویان ایرانی در مقطع دکتری در حال تحصیل اند. یکی از مشکلات تحصیل در مقطع فوق لیسانس این است که برای تحصیل به زبان ژاپنی، صرفاً فراگیری زبان ژاپنی کافی نبوده و باید رسم الخط ژاپنی را نیز فرا گرفت؛ چرا که ژاپنی ها در نگارش کلمات، به جای استفاده خود، برای نوشتن هر کلمه از «شکل قرار دادی» استفاده می کنند. در اصطلاح، به این شیوه، نگارش «کانجی» گفته می شود. برای اینکه خواندن متون به زبان ژاپنی ممکن شود، باید تعداد زیادی کانجی را از حفظ بود. (البته باید خاطر نشان کرد موارد متعددی از دانشجویان ایرانی بوده اند که نه تنها بر این مشکل غلبه کرده اند، بلکه موفق شده اند نسبت به ارایه مقالات نتایج تحقیقات خود به زبان ژاپنی و با خط «کانجی» اقدام نموده و جوایز معتبری کسب نمایند.)
در مجموع می توان چنین گفت که زندگی در ژاپن به لحاظ مواجهه با شکل زبان و همچنین قرار گرفتن در متن جامعه ای مدرن اما بسیاری از کشورهای غربی متفاوت بوده و شاید این دلیلی است که درد میان ایرانیان اقبال چشمگیری برای اقامت در این کشور وجود ندارد.
در پایان باید به این نکته نیز اشاره کرد که رشته ایران شناسی سالیان طولانی است که در دانشگاه های ژاپن تدریس می شد، اما تا به امروز (آستانه سال 90) در هیچ دانشگاه ایران رشته «ژاپن شناسی» وجود نداشته و لزوم برخورد علمی تر و جدی تر برای شناخت این کشور صاحب جایگاه در عرصه تکنولوژی کاملا احساس می شود.
دکتر محمد رضا اسلامی، ماهنامه سپیده دانایی شماره 42
